Canlı YayınGiriş
Prof. Dr. Orhan Şen
Geniş bir alanı kül eden alevler on binlerce kişinin tahliye edilmesine neden oldu. 28 kişinin ölümüne yol açan yangından 12 binden fazla yapı da yok oldu. Kentin büyük bölümü elektrik kesintileri nedeniyle karanlığa gömülürken, kaçmak isteyenler nedeniyle yollarda trafik tıkandı. Okullar ve üniversiteler de kapanmak zorunda kaldı. Yangının bu kadar hızlı yayılmasının ve kontrol altına alınamamasının nedeni neydi.
Çok sıcak geçen bir yazın ve son aylarda yağmur düşmemesi nedeniyle Kaliforniya eyaleti orman yangını açısından tehdit altındaydı. Kaliforniya'da, doğuda yüksek basınç merkezlerinin etkisiyle esen Santa Ana rüzgârları, dağlardan kıyıya doğru gelirken ısınır ve hızlanarak bölgedeki bitki örtüsünü kurutur. Bu rüzgârlar uzun süre devam ettiğinde, bitkiler tutuşma sıcaklığına ulaşarak içten yanmaya başlatabilir. Ancak yangınlar büyüdüğünde, helikopterlerle müdahale etmek çoğu zaman etkisiz kalır; çünkü yangın küçükken söndürülmediğinde havadan yapılan müdahale fayda etmez.
7 Ocakta çıkan Kaliforniya yangını başlangıcında, hızı 140 km/saat e kadar çıkan rüzgâr 1-2 gün sonra hafiflese de yeniden hız kazanıp saatte 110 kilometre hıza ulaşarak yangının kontrolden çıkmasına, daha da geniş bir alana yayılmasına neden oldu. Yangından önce 2024 yılında düşen yağış, bölgede bitki örtüsünün önemli şekilde büyümesine yol açtı. Daha sonra bu durum yangın için potansiyel bir yakıt oluşturdu. Sonra da daha kuru hava dönemine geçince, bu bitki örtüsü çok hızlı kurudu. Yani yangın için daha da fazla yakıt birikti. Bu çok yağışlı havadan kuru havaya geçiş hidro-iklim kamçısı diye isimlendiriliyor. Son dönemde yapılan bir araştırmaya göre küresel ölçekte bu durumun ortaya çıkması riski, 20. yüzyılın ortalarından bu yana önemli ölçüde arttı.
Sert esen rüzgârlar Los Angeles'ın batısındaki alevleri, hızla hareket eden bir orman yangınına dönüştürdü. Yangın, kuru bitki örtüsüyle yayıldı ve Santa Monica yakınlarındaki Pacifik Palisades mahallesinin etrafını sardı. Bu rüzgârlar genelde sıcak ve kuru eserler ve bitki örtüsündeki nemi daha da kuruturlar.
Tüm orman yangınlarında üç etkenin bir araya gelmesi gerekiyor; bir tür alevlenme, yanacak bir şey ve havadan oksijen. Bunlar ortamda vardı ancak Kaliforniya çölünden gelen rüzgârların hızı bu yangınları daha da artırdı.
"Santa Ana yada fön rüzgârları" diye bilinen bu rüzgârlar, orman yangınlarının davranışlarını tahmin edilemez hale getirmektedir. Bu rüzgârlar çok kuru ve çok hızlı hareket ederler ve dolayısıyla bir yangın başladığında büyümesini ve hızla yayılmasını kolaylaştırır. Bazı durumlarda bu rüzgârlar elektrik direklerini devirerek, kablolardan çıkan kıvılcımların etraftaki bitki örtüsünü yakmasıyla yeni yangınlara bile yol açabilirler. Bu rüzgârlar orman yangınlarındaki yayılmanın önemli nedeni olan “kor” yayılmasına da yol açarlar.
“Santa Ana” Rüzgârları
Büyük Havza'daki yüksek rakımlarda ortaya çıkan serin ve kuru havanın deniz seviyesine doğru esmesiyle meydana gelen hareket katabatik bir rüzgâr türüdür. Sıcak ve toz içeren bu rüzgârlar genellikle Güney Kaliforniya kıyıları ve Baja Kaliforniya'nın kuzeyinde etkili olur ve bu bölgedeki nemi düşürerek bölgedeki hava sıcaklığını artırır. Bölgedeki düşük nem oranları, yüksek sıcaklık ve sıkışmış hava kütlesi rüzgârların yüksek hızı ile birleşince bölgede orman yangınlarının gerçekleşmesine neden olur. Santa Ana, genellikle yılın en sıcak dönemi olan sonbahar aylarında görülse bile yılın her dönemi meydana gelebilirler. “Santa Ana Rüzgârları” Katabatik (dağ meltemi) bir yapıda olmalarına rağmen Fön rüzgârı olarak kabul edilmez çünkü bu iki rüzgâr türünün meydana gelmesi birbirinden farklıdır.
Santa Ana rüzgârları Kaliforniya Eyaleti'nin güneydoğusunun büyük bir bölümü kapsayan Mojave Çölü'ndeki yüksek basınçlı hava kütlelerinden kaynaklanır. Kaliforniya kıyılarındaki herhangi alçak basınç alanı, Büyük Havza'daki yüksek basıncın yönünü değiştirir ve bu rüzgârları Sierra Nevada dağlarının güney tarafına ve Güney Kaliforniya bölgesine doğru döndüren bir basınç gradyanına (sıkışması) neden olur. Bu kuru hava kitlesi Kaliforniya'nın doğusundaki çöllerden geçerek kıyıya doğru ilerler. Rüzgârlar kıyıya doğru hareket ederken Transverse Sıradağları'nın dağ geçitlerini kullanır ve geçitlerden geçerken herhangi bir güçlü hava akımı ile karşılaşmadığı için hızı artar.
Aynı zamanda, hava yüksek rakımdan alçak rakıma doğru ilerledikçe havanın derecesi artar bu da bağıl nemin azalmasına neden olur. Rüzgârlar dağ geçitlerinden kıyı bölgelere doğru esen sıcak, kuvvetli ve kuru bir rüzgârlar haline gelir. Kurak bir hava taşımaları nedeniyle bölgedeki çalı ve ormanlarda yangınlarına sebep olurlar. Santa Ana dönemlerinde Kaliforniya'nın kıyı bölgeleri çöllerden daha sıcak bir hale gelir. Güney Kaliforniya bölgesinde yılın en yüksek sıcaklıkları sonbahar ayında görülür.
Geniş bir alanı kül eden alevler on binlerce kişinin tahliye edilmesine neden oldu. 28 kişinin ölümüne yol açan yangından 12 binden fazla yapı da yok oldu. Kentin büyük bölümü elektrik kesintileri nedeniyle karanlığa gömülürken, kaçmak isteyenler nedeniyle yollarda trafik tıkandı. Okullar ve üniversiteler de kapanmak zorunda kaldı. Yangının bu kadar hızlı yayılmasının ve kontrol altına alınamamasının nedeni neydi.
Çok sıcak geçen bir yazın ve son aylarda yağmur düşmemesi nedeniyle Kaliforniya eyaleti orman yangını açısından tehdit altındaydı. Kaliforniya'da, doğuda yüksek basınç merkezlerinin etkisiyle esen Santa Ana rüzgârları, dağlardan kıyıya doğru gelirken ısınır ve hızlanarak bölgedeki bitki örtüsünü kurutur. Bu rüzgârlar uzun süre devam ettiğinde, bitkiler tutuşma sıcaklığına ulaşarak içten yanmaya başlatabilir. Ancak yangınlar büyüdüğünde, helikopterlerle müdahale etmek çoğu zaman etkisiz kalır; çünkü yangın küçükken söndürülmediğinde havadan yapılan müdahale fayda etmez.
7 Ocakta çıkan Kaliforniya yangını başlangıcında, hızı 140 km/saat e kadar çıkan rüzgâr 1-2 gün sonra hafiflese de yeniden hız kazanıp saatte 110 kilometre hıza ulaşarak yangının kontrolden çıkmasına, daha da geniş bir alana yayılmasına neden oldu. Yangından önce 2024 yılında düşen yağış, bölgede bitki örtüsünün önemli şekilde büyümesine yol açtı. Daha sonra bu durum yangın için potansiyel bir yakıt oluşturdu. Sonra da daha kuru hava dönemine geçince, bu bitki örtüsü çok hızlı kurudu. Yani yangın için daha da fazla yakıt birikti. Bu çok yağışlı havadan kuru havaya geçiş hidro-iklim kamçısı diye isimlendiriliyor. Son dönemde yapılan bir araştırmaya göre küresel ölçekte bu durumun ortaya çıkması riski, 20. yüzyılın ortalarından bu yana önemli ölçüde arttı.
Sert esen rüzgârlar Los Angeles'ın batısındaki alevleri, hızla hareket eden bir orman yangınına dönüştürdü. Yangın, kuru bitki örtüsüyle yayıldı ve Santa Monica yakınlarındaki Pacifik Palisades mahallesinin etrafını sardı. Bu rüzgârlar genelde sıcak ve kuru eserler ve bitki örtüsündeki nemi daha da kuruturlar.
Tüm orman yangınlarında üç etkenin bir araya gelmesi gerekiyor; bir tür alevlenme, yanacak bir şey ve havadan oksijen. Bunlar ortamda vardı ancak Kaliforniya çölünden gelen rüzgârların hızı bu yangınları daha da artırdı.
"Santa Ana yada fön rüzgârları" diye bilinen bu rüzgârlar, orman yangınlarının davranışlarını tahmin edilemez hale getirmektedir. Bu rüzgârlar çok kuru ve çok hızlı hareket ederler ve dolayısıyla bir yangın başladığında büyümesini ve hızla yayılmasını kolaylaştırır. Bazı durumlarda bu rüzgârlar elektrik direklerini devirerek, kablolardan çıkan kıvılcımların etraftaki bitki örtüsünü yakmasıyla yeni yangınlara bile yol açabilirler. Bu rüzgârlar orman yangınlarındaki yayılmanın önemli nedeni olan “kor” yayılmasına da yol açarlar.
“Santa Ana” Rüzgârları
Büyük Havza'daki yüksek rakımlarda ortaya çıkan serin ve kuru havanın deniz seviyesine doğru esmesiyle meydana gelen hareket katabatik bir rüzgâr türüdür. Sıcak ve toz içeren bu rüzgârlar genellikle Güney Kaliforniya kıyıları ve Baja Kaliforniya'nın kuzeyinde etkili olur ve bu bölgedeki nemi düşürerek bölgedeki hava sıcaklığını artırır. Bölgedeki düşük nem oranları, yüksek sıcaklık ve sıkışmış hava kütlesi rüzgârların yüksek hızı ile birleşince bölgede orman yangınlarının gerçekleşmesine neden olur. Santa Ana, genellikle yılın en sıcak dönemi olan sonbahar aylarında görülse bile yılın her dönemi meydana gelebilirler. “Santa Ana Rüzgârları” Katabatik (dağ meltemi) bir yapıda olmalarına rağmen Fön rüzgârı olarak kabul edilmez çünkü bu iki rüzgâr türünün meydana gelmesi birbirinden farklıdır.
Santa Ana rüzgârları Kaliforniya Eyaleti'nin güneydoğusunun büyük bir bölümü kapsayan Mojave Çölü'ndeki yüksek basınçlı hava kütlelerinden kaynaklanır. Kaliforniya kıyılarındaki herhangi alçak basınç alanı, Büyük Havza'daki yüksek basıncın yönünü değiştirir ve bu rüzgârları Sierra Nevada dağlarının güney tarafına ve Güney Kaliforniya bölgesine doğru döndüren bir basınç gradyanına (sıkışması) neden olur. Bu kuru hava kitlesi Kaliforniya'nın doğusundaki çöllerden geçerek kıyıya doğru ilerler. Rüzgârlar kıyıya doğru hareket ederken Transverse Sıradağları'nın dağ geçitlerini kullanır ve geçitlerden geçerken herhangi bir güçlü hava akımı ile karşılaşmadığı için hızı artar.
Aynı zamanda, hava yüksek rakımdan alçak rakıma doğru ilerledikçe havanın derecesi artar bu da bağıl nemin azalmasına neden olur. Rüzgârlar dağ geçitlerinden kıyı bölgelere doğru esen sıcak, kuvvetli ve kuru bir rüzgârlar haline gelir. Kurak bir hava taşımaları nedeniyle bölgedeki çalı ve ormanlarda yangınlarına sebep olurlar. Santa Ana dönemlerinde Kaliforniya'nın kıyı bölgeleri çöllerden daha sıcak bir hale gelir. Güney Kaliforniya bölgesinde yılın en yüksek sıcaklıkları sonbahar ayında görülür.
SON DAKİKA
