Canlı YayınGiriş
Prof. Dr. Murat Ferman
İkinci başkanlık dönemine adeta “fırtına” gibi bir giriş yapan Trump’ın henüz ikinci haftasını doldurmadan birbiri peşisıra aldığı kararlar ve başlattığı uygulamalar büyük yankı uyandırıyor. Göçmenlere yönelik geniş kapsamlı ve tavizsiz yaklaşımlar ile kısa zamanda en az bir milyon yasadışı göçmenin ülke dışına gönderilmesi hedefleniyor. Bir taraftan, ABD dahilinde hedef alınan gruplara sığınma sağlayan şehir yönetimleri ve sivil toplum örgütleri ile kiliselere karşı federal yasa ve uygulamalar zecri uygulamalar devreye sokuluyor. Öte yandan, geri gönderilenleri kabul etmeye yanaşmayacaklarını beyan eden Kolombiya ve Brezilya gibi ülkelere karşı, anında, yüksek oranlı ithalat vergileri devreye sokuluyor. Adı geçen ülkelerin direnci, kısa sürede kırılmış olmakla birlikte, yeni açılım ve “kol bükücü” girişimlerin önü açık görülüyor. Önceki başkan döneminde kendilerine ayrıcalıklı statü tanınan yüzbinlerce Venezualla göçmeni koruma kapsamı dışına çıkarılırken, Amerika doğumlu olmadan kaynaklanan otomatik vatandaşlık kazanma hakkı ve tüm iltica işlemleri istisnasız durduruluyor. Güney sınırına askeri birlik sevki ve binlerce yeni ajanın göç koruma idaresine alınması başlıkları da ön plana çıkarılıyor. Bir kısım karar ve tasarruflar, kanuni olarak iptal edilmeye pek yakın olsa da, Trump’ın “seçim vaatlerinin arkasında durma” kararlılığını gösterme iradesi ortada duruyor.
İçeriye yönelik diğer icraatler arasında en çok ses getirenlerin başında, merkezi-federal hükümette çalışan iki milyon devlet memuruna; “hemen istifaları halinde sekiz ay daha maaş alma paketinin sunulması” geliyor. Bu gelişme kamu kesimindeki pek çok denetçinin hemen görevden alınması ile beraber değerlendirildiğinde,Trump’ın devlette kendi kadrosunu oluşturma kararlılığı ortaya çıkıyor. Üstelik, federal destek ve fon ödemelerin tamamının, yeniden değerlendirme için tamamen ve hemen durdurulması, adeta şok etkisi yaratıyor. Sağlık-sigorta ödemelerinden; üniversite fonlarına kadar geniş bir alanda, tüm işleyiş ve beklentiler, adeta “ dumura uğramış” bulunuyor. Federal yargıç tarafından alınan genel bir durdurma kararı dahi meseleyi çözmekte yetersiz kalıyor. Yeni başkanlık kabinesi üyeleri için gereken Senato onay süreçlerinin devam ettiği bir ortamda, tartışma ve hatta kutuplaşma düzeyinin artarak sürdüğü izleniyor.
Şu ana kadar, “herkesin malumu bir konu olarak” ek-yeni ticaret vergi ve yaptırımları mekanizması çerçevesinde tehdit düzeyinde kalan Trump’ın, özellikle Çin karşıtı aksiyon almada acele etmediği görülüyor. Başkanın, ticaret politikası araçlarını, teknik plan ve kapsamda olmaktan ziyade, en son Kolombiya örneğinde olduğu gibi “zorlayıcı/pazarlıkta avantaj sağlayıcı” bir anlayış çerçevesinde kullanma amacı taşıdığı değerlendiriliyor. Belki de, ABD Ticaret Bakan adayı Howard Lutnick’in,“ tarifelerin mütekabiliyet; adalet ve saygı oluşturmak için kullanılabileceği” ifadeleri, tam bu durumu işaret ediyor. İlginç bir şekilde yeni yönetimin, “ABD’nin gerekli saygıyı görmediği ve diğer ülkeler tarafından istismar edildiği” yönünde bir kanaat ile yola çıktığı ve kendince bu durumu düzeltmek için kararlı olduğu izleniyor. Üstelik, tarifeler ve muhtemel ticaret savaşları sonucunda enflasyonist etkinin yaşanmayacağı ve Amerikan pazarını kaybetmek istemeyenlerin kayıpları sineye çekecekleri; üstlenmek zorunda kalacakları yönünde bir görüşün, Trump yönetiminde ağır bastığı görülüyor. Genel ve yerleşik teoriye karşı duran bu görüş ile pozisyon, aslına bakılırsa,“ çelişkili ve tutarsız” bulun(a)muyor! Zira, Trump, bu teknik araçları, bir ticaret mekanizması unsuru olmaktan ziyade, pazarlık ve istediğini yaptırmada baskı aracı fonksiyonu ile siyasetine dahil ediyor. Ukrayna ile savaşı durdurması için Rusya’ya; fentanil akışını engellemeleri için Kanada ve Meksika’ya; geri gönderilenleri kabul için Kolombiya ve Brezilya’ya karşı devreye sokulan tehditler bu cümleden sayılmak gerekiyor. İşte bu yüzden, FED, yılın ilk toplantısında; “başta ticaret politikaları olmak üzere yeni dönem belirsizlik durumuna” vurgu yaparak, aralıksız üç faiz indirimi kararından sonra, pas geçerek politika faizini 4.25-4.50 aralığında sabit bırakıyor. Kanunen ve temülen başkanlık azil yetkisi dışında kalan FED başkanı ile ilgili gelişmeler de artık mercek altına alınmış bulunuyor! Powell’ın mevcut belirsizlik konjonktürünü; “sisli havada araba sürme veya mobilyalarla dolu karanlık odada çarpmadan hareket etmeye” benzeten ifadeleri de Trump’ın ikinci dönem açılış günleri iklimini çarpıcı şekilde ortaya koyuyor.
Başkanın ikinci döneminde yaptırım ve tarife tehditlerinin bilinen hedefi Çin de boş durmuyor; DeepSeek (Derin Arayış) yapay zeka uygulaması ile yeni göreve başlama ve Çin takvimine göre yeni Yılan Yılının ilk “armağanlarını” Trump’a sunmuş bulunuyor! Trump’ın iddialı ve kapsamlı Stargate programını tanıtması ile eş zamanlı ortaya konulan hamle zaman bakımından, herhalde “manidar” değerlendirmesine konu edilebiliyor. Çinlilerin, yeni ve iddialı Stargate projesi sahibi Sam Altmann’ın on yıl önce kurduğu OPEN AI girişimi ve ChatGPT uygulamasına karşı önemli avantaj ve prensip kazandıkları görülüyor. Benzer sonuçların, çok daha düşük maliyet; daha eski ve az gelişmiş yarı iletken kullanımı; daha az enerji tüketimi ve daha kısa proje süresinde elde edilmesi önemli tartışma ve değerlendirmeleri başlatıyor. Biz de, bu dinamikleri bizzat Stanford Üniversitesi-Menlo Park-Palo Alto üçgeninde; Silikon Vadisinde gözleme imkanını buluyoruz. Genel kanımız, AI topluluğunun; şiddetli reaksiyon gösteren borsacı taifesine göre daha soğukkanlı bir tavır sergilediği yönünde yoğunlaşıyor. Bu gelişmeleri bir “yeniden derlenip toparlanma fırsatı” olarak görenlerin sayıca fazlalığı dikkatimizi çekiyor. Yapay Zeka- AI kulvarında yarışın kızışması ve rekabetin artması bakımından, DeepSeek girişiminin bir “Sputnik Etkisi” oluşturacağına sıklıkla vurgu yapılıyor. Bize de, Trump’ın bu gelişmelerin hemen sonrasında yaptığı; “Çin’e karşı yarı iletken yaptırım ve yasaklarını değerlendirmeye aldığı” açıklamasını hatırlatmak kalıyor!.
İkinci başkanlık dönemine adeta “fırtına” gibi bir giriş yapan Trump’ın henüz ikinci haftasını doldurmadan birbiri peşisıra aldığı kararlar ve başlattığı uygulamalar büyük yankı uyandırıyor. Göçmenlere yönelik geniş kapsamlı ve tavizsiz yaklaşımlar ile kısa zamanda en az bir milyon yasadışı göçmenin ülke dışına gönderilmesi hedefleniyor. Bir taraftan, ABD dahilinde hedef alınan gruplara sığınma sağlayan şehir yönetimleri ve sivil toplum örgütleri ile kiliselere karşı federal yasa ve uygulamalar zecri uygulamalar devreye sokuluyor. Öte yandan, geri gönderilenleri kabul etmeye yanaşmayacaklarını beyan eden Kolombiya ve Brezilya gibi ülkelere karşı, anında, yüksek oranlı ithalat vergileri devreye sokuluyor. Adı geçen ülkelerin direnci, kısa sürede kırılmış olmakla birlikte, yeni açılım ve “kol bükücü” girişimlerin önü açık görülüyor. Önceki başkan döneminde kendilerine ayrıcalıklı statü tanınan yüzbinlerce Venezualla göçmeni koruma kapsamı dışına çıkarılırken, Amerika doğumlu olmadan kaynaklanan otomatik vatandaşlık kazanma hakkı ve tüm iltica işlemleri istisnasız durduruluyor. Güney sınırına askeri birlik sevki ve binlerce yeni ajanın göç koruma idaresine alınması başlıkları da ön plana çıkarılıyor. Bir kısım karar ve tasarruflar, kanuni olarak iptal edilmeye pek yakın olsa da, Trump’ın “seçim vaatlerinin arkasında durma” kararlılığını gösterme iradesi ortada duruyor.
İçeriye yönelik diğer icraatler arasında en çok ses getirenlerin başında, merkezi-federal hükümette çalışan iki milyon devlet memuruna; “hemen istifaları halinde sekiz ay daha maaş alma paketinin sunulması” geliyor. Bu gelişme kamu kesimindeki pek çok denetçinin hemen görevden alınması ile beraber değerlendirildiğinde,Trump’ın devlette kendi kadrosunu oluşturma kararlılığı ortaya çıkıyor. Üstelik, federal destek ve fon ödemelerin tamamının, yeniden değerlendirme için tamamen ve hemen durdurulması, adeta şok etkisi yaratıyor. Sağlık-sigorta ödemelerinden; üniversite fonlarına kadar geniş bir alanda, tüm işleyiş ve beklentiler, adeta “ dumura uğramış” bulunuyor. Federal yargıç tarafından alınan genel bir durdurma kararı dahi meseleyi çözmekte yetersiz kalıyor. Yeni başkanlık kabinesi üyeleri için gereken Senato onay süreçlerinin devam ettiği bir ortamda, tartışma ve hatta kutuplaşma düzeyinin artarak sürdüğü izleniyor.
Şu ana kadar, “herkesin malumu bir konu olarak” ek-yeni ticaret vergi ve yaptırımları mekanizması çerçevesinde tehdit düzeyinde kalan Trump’ın, özellikle Çin karşıtı aksiyon almada acele etmediği görülüyor. Başkanın, ticaret politikası araçlarını, teknik plan ve kapsamda olmaktan ziyade, en son Kolombiya örneğinde olduğu gibi “zorlayıcı/pazarlıkta avantaj sağlayıcı” bir anlayış çerçevesinde kullanma amacı taşıdığı değerlendiriliyor. Belki de, ABD Ticaret Bakan adayı Howard Lutnick’in,“ tarifelerin mütekabiliyet; adalet ve saygı oluşturmak için kullanılabileceği” ifadeleri, tam bu durumu işaret ediyor. İlginç bir şekilde yeni yönetimin, “ABD’nin gerekli saygıyı görmediği ve diğer ülkeler tarafından istismar edildiği” yönünde bir kanaat ile yola çıktığı ve kendince bu durumu düzeltmek için kararlı olduğu izleniyor. Üstelik, tarifeler ve muhtemel ticaret savaşları sonucunda enflasyonist etkinin yaşanmayacağı ve Amerikan pazarını kaybetmek istemeyenlerin kayıpları sineye çekecekleri; üstlenmek zorunda kalacakları yönünde bir görüşün, Trump yönetiminde ağır bastığı görülüyor. Genel ve yerleşik teoriye karşı duran bu görüş ile pozisyon, aslına bakılırsa,“ çelişkili ve tutarsız” bulun(a)muyor! Zira, Trump, bu teknik araçları, bir ticaret mekanizması unsuru olmaktan ziyade, pazarlık ve istediğini yaptırmada baskı aracı fonksiyonu ile siyasetine dahil ediyor. Ukrayna ile savaşı durdurması için Rusya’ya; fentanil akışını engellemeleri için Kanada ve Meksika’ya; geri gönderilenleri kabul için Kolombiya ve Brezilya’ya karşı devreye sokulan tehditler bu cümleden sayılmak gerekiyor. İşte bu yüzden, FED, yılın ilk toplantısında; “başta ticaret politikaları olmak üzere yeni dönem belirsizlik durumuna” vurgu yaparak, aralıksız üç faiz indirimi kararından sonra, pas geçerek politika faizini 4.25-4.50 aralığında sabit bırakıyor. Kanunen ve temülen başkanlık azil yetkisi dışında kalan FED başkanı ile ilgili gelişmeler de artık mercek altına alınmış bulunuyor! Powell’ın mevcut belirsizlik konjonktürünü; “sisli havada araba sürme veya mobilyalarla dolu karanlık odada çarpmadan hareket etmeye” benzeten ifadeleri de Trump’ın ikinci dönem açılış günleri iklimini çarpıcı şekilde ortaya koyuyor.
Başkanın ikinci döneminde yaptırım ve tarife tehditlerinin bilinen hedefi Çin de boş durmuyor; DeepSeek (Derin Arayış) yapay zeka uygulaması ile yeni göreve başlama ve Çin takvimine göre yeni Yılan Yılının ilk “armağanlarını” Trump’a sunmuş bulunuyor! Trump’ın iddialı ve kapsamlı Stargate programını tanıtması ile eş zamanlı ortaya konulan hamle zaman bakımından, herhalde “manidar” değerlendirmesine konu edilebiliyor. Çinlilerin, yeni ve iddialı Stargate projesi sahibi Sam Altmann’ın on yıl önce kurduğu OPEN AI girişimi ve ChatGPT uygulamasına karşı önemli avantaj ve prensip kazandıkları görülüyor. Benzer sonuçların, çok daha düşük maliyet; daha eski ve az gelişmiş yarı iletken kullanımı; daha az enerji tüketimi ve daha kısa proje süresinde elde edilmesi önemli tartışma ve değerlendirmeleri başlatıyor. Biz de, bu dinamikleri bizzat Stanford Üniversitesi-Menlo Park-Palo Alto üçgeninde; Silikon Vadisinde gözleme imkanını buluyoruz. Genel kanımız, AI topluluğunun; şiddetli reaksiyon gösteren borsacı taifesine göre daha soğukkanlı bir tavır sergilediği yönünde yoğunlaşıyor. Bu gelişmeleri bir “yeniden derlenip toparlanma fırsatı” olarak görenlerin sayıca fazlalığı dikkatimizi çekiyor. Yapay Zeka- AI kulvarında yarışın kızışması ve rekabetin artması bakımından, DeepSeek girişiminin bir “Sputnik Etkisi” oluşturacağına sıklıkla vurgu yapılıyor. Bize de, Trump’ın bu gelişmelerin hemen sonrasında yaptığı; “Çin’e karşı yarı iletken yaptırım ve yasaklarını değerlendirmeye aldığı” açıklamasını hatırlatmak kalıyor!.
SON DAKİKA
