12 Mart Muhtırası'nın 50. yılı

Bugün Türkiye'nin karanlık dönüm noktalarından birinin yıldönümü. 12 Mart Muhtırası bundan tam yarım asır önce verildi. Hükümet istifaya zorlandı. Emir komuta zinciri içinde ilk başarılı eylem olarak tarihe geçti. Peki, o döneme nasıl gelindi? Türkiye nasıl bir dönemden geçti? İDetaylar ana hatlarıyla inceleme haberimizde...

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

12 MART'A KADAR GELEN SÜREÇ

Asker bu kez sokağa çıkmadı ama iktidar yasa dışı yollarla alaşağı edildi. Bir muhtıra verildi, başbakanın ve hükümetin istifası istendi. Türkiye'nin karanlık dönemlerinden birinde hükümet asker zoruyla değiştirildi.

Demokrat Parti iktidarının darbe yoluyla düşürülmesinden yaklaşık 11 yıl geçmişti. Başbakan Adnan Menderes ve iki Bakan arkadaşı asılarak idam edildi. Ama soğuk savaş döneminin hüküm sürdüğü dünyada o dönemde, Türkiye o satranç oyununda önemli bir yerdeydi. Sovyetlere tampon konumdaki ülkede karışıklık bitmiyordu. 70'lerin kaotik, karışık ortamında sokakta gerilim yüksekti. 16 Şubat 1969'da kanlı pazar olayları yaşandı. ABD'nin 6. Filo'sunu protesto etmek isteyen gruplarla, karşıt gruptaki eylemciler arasında Beyazıt Meydanı'nda taşlı sopalı kavga oldu. İki genç bıçaklanarak öldürüldü. Bu olaylar hükümetin sokakta gücünün olmadığını gösteriyordu. Mayıs ayında Meclis'e 218 imzalı bir anayasa değişikliği teklifi verildi ve siyasi hakların iadesi öngörüldü. 14 Mayıs 1969 tarihinde uzun yıllardır kavgalı olan iki lider İsmet İnönü ve Celal Bayar, buluştu ve barıştı.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Meclis'in gündeminde anayasa değişikliği vardı ve gerilim yükselmişti. Amerikan belgelerine göre Türk Silahlı Kuvvetleri darbeye hazırlanıyordu. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarıyla uzun süre görüştü. Asker, anayasa değişikliği istemiyordu. Gazetelerde de darbe sinyali mesajları vardı.

DEMİREL 1969 SEÇİMİNİ KAZANDI AMA İKTİDARDA KALAMADI

Gerilime karşı sandık yolu göründü. Anayasa değişikliği teklifi geri çekildi, genel seçime gidildi. Süleyman Demirel önderliğinde Adalet Partisi, 1969 Türkiye Genel Seçimleri'nde büyük başarı kazanarak yeniden tek başına iktidar oldu. Büyük başarı vardı ama iktidar uzun sürmeyecekti.

Derken öğrenci olayları ve grevler, Türkiye'nin tansiyonunu yükseltti. 1970'te iş ve sendika yasasındaki değişiklik ortamı gerdi. Yasa yürürlüğe girdi ama sendikalar eyleme gitti. On binlerce işçi sokaktaydı. Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti. Tutuklamalar yargılamalar başladı. Olaylarda can kayıpları yaşandı. Öğrenci olayları da yükselişe geçti. Dört Amerikan askeri kaçırıldı, ardından serbest bırakıldı ama darbe korkusu artık sokağa yansıyordu.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Asker gerilimden hükümeti sorumlu tutuyordu. Hala Süleyman Demirel Başbakan'dı. Celal Bayar ve arkadaşlarının 27 Mayıs darbesiyle kaybettikleri siyasi hakları 1970'lerin ortalarında iade edildi. Asker huzursuzdu. Asıl soru beklenen son darbe mi olacaktı, muhtıra mı?

9 MART'TA DARBE ENGELLENDİ AMA ASKER MUHTIRA VERDİ

9 Mart 1971'de emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun içinde bulunduğu gizli askeri cunta darbe yapmak istedi ancak darbe engellendi. Sadece 3 gün sonra bu kez muhtıra verilecekti.

12 MART'TA MUHTIRA NASIL VERİLDİ?

12 Mart 1971'de ordu sivil siyasete yeniden müdahale etti. Muhtıra güpegündüz saat 13.00'da TRT radyolarından okundu. iktidar bırakmazsa, ordu yönetime el koyacaktı. Süleyman Demirel istifayı seçti. "Şapkamı alır giderim" sözü o dönemde Demirel'in gel-gitleri üzerinden siyaset dünyasındaki yerini aldı.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

DENİZ GEZMİŞ VE ARKADAŞLARI YAKALANDI VE İDAM EDİLDİ

Aynı dönemde ara rejim hükümeti geldi. CHP'den istifa eden Nihat Erim yeni hükümeti kurdu. Askerlerin istediği hükümet, yine de sükûneti sağlayamadı. Muhtıradan sadece 4 gün sonra 16 Mart 1971'de Türkiye önemli bir haberle daha karşı karşıyaydı. Deniz Gezmiş ve Hüseyin İnan yakalandı. Türkiye şok bir gerilim sürecindeydi. İsrail Başkonsolosu Efraim Elrom kaçırıldı. Hedef Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının salınmasını sağlamaktı. İsrailli elçi öldürüldü. Balyoz Harekatı başladı. Sokağa çıkma yasağı ve tutuklamalar başladı. sonucunda TİP ve DİSK kapatıldı. Deniz Gezmiş ve arkadaşları, yaklaşık 1 yıl sonra asılarak idam edilecekti. "Türkiye'de bir dönemin rövanşını mı alınıyor?" soruları gündeme geldi.

CHP'DE DE KRİZ OLDU, İSMET İNÖNÜ YERİNE ECEVİT GELDİ

Aslında yıllar sonra bakıldığında 12 Mart Muhtırası CHP'yi de sarstı. Muhtırayı destekleyip desteklememe konusunda ayrı düşen parti genel sekreteri Bülent Ecevit ve genel başkanı İsmet İnönü arasında ortaya çıkan anlaşmazlık sonucunda Ecevit, genel sekreterlikten istifa etti. CHP delegesi Ecevit'i destekledi. İsmet İnönü CHP Genel Başkanlığı'ndan istifa etmek zorunda kaldı. 14 Mayıs 1972 tarihli genel kurulda Bülent Ecevit, CHP'nin Atatürk ve İnönü'den sonraki üçüncü genel başkanı oldu.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

EMİR-KOMUTAYLA İLK MÜDAHALE

12 Mart 1971 Muhtırası, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde meydana gelen dördüncü, başarılı olan ikinci ve emir-komuta zinciri içerisinde hükümete karşı yapılan ilk askeri eylem olarak tarihe geçti. 70'li yıllar boyunca Türkiye, gerilimi ve istikrarsızlığı yaşadı. Sonuç olarak 12 Eylül Darbesi'ne giden yolun taşları döşendi. Türkiye'nin bir karanlık dönemi daha böyle geçti.