SON DAKİKA
Gezegenleri yuvarlak sanıyorduk! Meğer şekilleri bozuluyormuş!
Gezegenlerin yuvarlak olduğunu düşünmemiz yıllardan beri süregelen bir durum. Kime sorsanız gezegenlerin yuvarlak olduğunu söyler, fakat hiçbir gezegenin mükemmel bir küre olmadığını biliyor muydunuz?
Gezegenler sürekli döndüğü için şekil bozuklukları yaşanıyor. Hızlı dönen gezegenler ekvatoral şişkinlik, yıldıza yakın olanlar ise gelgit kuvvetleri nedeniyle şekil bozulmaları yaşamaktadır.
Yuvarlak bilinen gezegenler tahmin ettiğimizden daha ilginç ezilmiş şekillere sahip olabilir. WASP-103b gibi gezegenler ezilmiş olabilir. Özellikle bazı bilim insanları gezegenlerin çörek şeklinde bile olabileceğini belirtiyor.
Evrendeki tüm gezegenlerin mükemmel bir küre olmadığı önümüzdeki çalışmalarda daha çok ortaya çıkabilir. Gezegenlerin küresel olmalarının nedeni, kütlelerinin yeterli yerçekimi kuvveti oluşturarak kendilerini küresel bir şekle sokmasıdır.
Yerçekiminin gezegenlerin şekillerine büyük etkileri vardır. Gezegenlerin yüzeylerinin homojen olma sebebi yer çekimidir. Küresel şekilli gezegenler git gide azalmış olabilir.
Portekiz Astrofizik ve Uzay Bilimleri Enstitüsü'nden Susana Barros, "Bir gezegenin yuvarlak olmasının nedeni, yeterli kütleye sahip olup yerçekimi etkisiyle bu şekli almasıdır" diyor.
Gezegenlerin temel özelliği yuvarlak olmasıdır fakat mükemmel bir küre olmadığı bu ifadeden de anlaşılıyor.
Dünya da bu şekildedir. Kendi ekseni etrafında döndükçe mükemmel bir küre formundan uzaklaşmaktadır. Gezegenlerin ekvator bölgelerinde, dönüşten kaynaklanan merkezkaç kuvveti nedeniyle hafif bir şişkinlik meydana gelir.
Peki şu bilgiyi biliyor muydunuz? Dünya’da bu şişkinlik oldukça hafif olsa da, ekvatorda ve kutuplardaki ağırlık farkı dikkat çekicidir. Ekvatorda, yerçekimi biraz daha zayıf olduğu için cisimler kutuplara göre %0,5 daha hafiftir.
Hızlı dönen bir gezegen, kutuplarında düzleşebilir ve futbol topuna benzeyen eliptik bir şekil alabilir. Barros'a göre, bu durum gezegenin dönüş hızına bağlı olarak değişiklik gösterir ve uygun koşullarda oldukça çarpıcı bir hale gelebilir.Bir gezegenin şekli, yalnızca dönüş hızına bağlı değildir; aynı zamanda bulunduğu yıldızın çekim gücü de önemli bir rol oynar. Eğer bir gezegen, yıldızına oldukça yakın bir konumdaysa, bu yıldızın yerçekimi kuvveti gezegenin şeklini etkileyerek uzamasına neden olabilir. Sonuç olarak, bu durum gezegene yırtık veya alışılmadık bir form kazandırabilir. Böylece, gezegenlerin şekilleri, hem kendi dönüş dinamiklerinden hem de çevresindeki yıldızların etkisinden etkilenerek çeşitlilik gösterir.
Bu duruma örnek olarak, Jüpiter’in iki katı büyüklüğünde ve Güneş'in neredeyse iki katı büyüklüğündeki bir yıldızın yörüngesinde dönen gaz devi WASP-103 b verilebilir.
Özellikle bazı gezegenlerin kutuplarda düzleşmesinin sebebi de hızlı dönüşleridir. Gezegenlerin şekillerini şu an için küresel forma yakın, ezilmiş ve şişkin olarak tanımlayabiliriz.
Çörek şeklinde bile gezegenlerin var olduğu söylenirken yakında toroidal şekilli gezegenlerin olduğunu da duyabiliriz. Şu an için bilim insanları toroidal şekilli gezegen olmadığını söylüyor ve bu bilim kurgu alanının ürünüdür diyor.
Gün geçtikçe öğrenim hayatımızda öğrendiğimiz birçok bilginin değiştiğini görecek gibiyiz. Beklemede kalalım.
