Ezidiler kimdir?

IŞİD'in saldırısıyla gündeme gelen Ezidiler, daha çok Kuzey Irak'ta yaşıyor.Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) terör örgütünün hedefinde olan Iraklı Ezidiler, sır dinleri ve gelenekleriyle yeniden dünyanın gündeminde. İnançları nedeniyle IŞİD saldırılarına maruz kalan Ezidiler, bir kez daha kendilerini dünyaya anlatma ve haklarındaki yanlış algıları yıkma çabasında. Yezidiler, Hazreti Muhammed'in torunu Hazreti Hüseyin ve beraberindeki 72 kişinin Kerbelada şehit edilmesi emrini veren Emevi Sultanı Yezidle ilişkilendirilmelerine karşı çıkıyor. Tarihi ve dini kaynaklardan derlenen bilgilere göre geçmişte bazı tarihçiler, Ezidi inancının oluşumunu Emevi Sultanı Yezid bin Muaviye'ye bağlıyor. Ezidiler hakkında bilgi sahibi olmayanlar da Ezidilerin, sultan Yezid'in takipçisi olduğunu sanabiliyor. Ancak Yezidiler, bu iddiayı reddediyor. Ezidiler, yol göstericileri olarak kabul ettikleri Yezid bin Ezidiyan ile Emevi sultanı Yezid bin Muaviye arasında isim benzerliği dışında başka bir ortak nokta olmadığını dile getiriyor. Ezidiler, Muaviyenin oğlu Yezidin peşinden gitmediklerini, kendilerini, Allaha peygambersiz inanan halk anlamına gelen Ezdai olarak adlandırdıklarını ifade ediyor. Iraktaki Kürtler arasında Ezidi olarak adlandırılan toplum için Türkçe, Arapça ve İngilizce'de, Ezidi ifadesi kullanılıyor. Terminolojik olarak Ezidi'nin kelime anlamı, Azda/Allah'ın yarattığı kişilik demek. Kürtçe'de, Allah'ın diğer bir ismi ise Yezdandır. Bazı tarihçilere göre Ezidi kelimesi, Zerdüştlükteki Yezata kelimesinden geliyor. Ezidilikte, Yahudi, Hristiyanlık ve İslam'da yoldan çıktığı ve kötülüğün simgesi olduğuna inanılan İblis adlı meleğin kutsal ve iyi bir melek olduğuna inanılıyor. Ezidiler, Tanrı tarafından seçilmiş bir halk olduklarına inanıyor ve birçoğu Şeyh Adinin vahiy aldığını kabul ediyor. Melek Tavusu ise şeytan olarak değil, Azda'nın (Allahın) doğruyu yanlışı göstermek için gönderdiği bir elçi olarak görüyorlar. Bu yüzden şeytan adını hiç kullanmıyorlar. Kendilerinin, şeytana tapanlar olarak anılmasını da reddediyorlar. Onlar için Melek Tavus, (ateşten olma şeytan) yedi meleğin en yücesi. Ezidilik inancına göre Tanrı Azda tarafından yaratılan ve kendisine evreni ve insanları yaratma görevi verilen yarı melek yarı tanrı olan Melek-i Tavus, insanları yarattıktan sonra kendi yarattığı insanlar önünde eğilmemiş ancak bu Tanrı Azda tarafından farklı yorumlanarak kibirli olduğu sanılmıştı. Ezidiliğin bir sır dini olması ve Yezidiliği yaymanın yasak oluşu nedeniyle inanış hakkında insanlar çok fazla bilgiye sahip değil. Misyonerliğe kapalı olan Yezidilikte, cemaat dışındaki kişilere dini bilgi verilmiyor. Bazı tarihçiler, Ezidilerin, İslam dinini yeterince bilmemesi nedeniyle eski inançları Zerdüştlük ve bölgede mevcut olan Hristiyanlık dininden etkilenerek karma ve eklektik bir din ortaya çıkardıklarını savunuyor. Kurucusu bilinmeyen Ezidiliğin, kökeninin Lübnanlı Şeyh Adi bin Musafire dayandığı rivayet ediliyor. Emevi hanedanı soyundan olduğu belirtilen Şeyh Adi, Bağdatta meşhur İslam alimi İmam Gazaliden ders almış bir sufi olarak biliniyor. Daha sonra Irak'taki Sincar (Şengal) bölgesine yerleşen Şeyh Adi'nin, Laleş Vadisinde 1162'de öldüğü ifade ediliyor. Ezidiliğin Mushaf-ı Reş ve Kitab-ı Cilve adlı 2 kutsal kitabı bulunuyor. Bu kitaplarda tek tanrı inancı vurgulanmakla birlikte peygamberlik inancı bulunmuyor. Yezidilikte ilahi dinlerde olduğu gibi peygamberlik sistemi yok. İnanca göre Tanrı, insanlara elçi göndermeksizin doğrudan bilgi verebilir ve isterse onları doğru yola sevk edebilir. Bazı tarihi ve dini kaynaklara göre Ezidilik, ateş, güneş ve suyun kutsal sayıldığı bir inanç şekli. Bu inançta sonradan Ezidi olunmuyor. Bir Yezidi'nin başka bir dine geçmesi ise en büyük günah olarak kabul ediliyor. Dini ritüeller sözlü bir şekilde nesilden nesile aktarılıyor. Ezidilikte sözlü edebiyat, Kürtçe'nin Kurmanci lehçesinde kendini koruyor. Ezidiler, sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde üç defa dualar okuyor. Bunun dışında her yıl nisan ayının ikinci haftasında başlayan Kırmızı Çarşamba bayramından önce üç günlük oruç tutuluyor. Oruçluyken Müslümanlar gibi bir şey yemiyorlar. Diğer dinler gibi ibadethaneleri olmayan Ezidiler, sadece ruhani din adamlarının türbesini ziyaret ediyor. Türbelerde çıra yakılıp, dualar ediliyor. Ezidilerin kutsal tapınakları Irak'ın Duhok ilinin Şeyhan ilçesindeki Laleş Vadisi'nde bulunuyor. Her yıl nisan ayında, farklı ülkelerden hac niyetine buraya gelen Yezidiler, Şeyh Adi'nin türbesini ziyaret ediyor. Ezidiler, buradaki beyaz çeşmede yıkanıyor. Yeni doğan çocukların da mutlaka bu çeşmede yıkanması ve daha sonra sünnet edilmesi gerekiyor. Eğer bir Ezidi sünnet olmadan ölse bile cenazesi defin edilmeden sünnet edilmesi gerekiyor. Ezidiler diğer bazı Kürt ve Ortadoğu toplumları gibi aşiretlerden oluşuyor. Ezidiler arasındaki toplumsal örgütlenme de Hindistan'daki kast sistemine benzerlik gösteriyor. Bu sisteme göre toplum şeyh, pir ve müritler olmak üzere üç kesimden oluşuyor. Bu üç kesim arasında evlilik dini olarak kabul edilmiyor. Ezidilerin, başka din mensuplarıyla evlenmesi de yasak. Bir Müslüman gençle evlenen Ezidi kızı Dua, 2007'de ailesi tarafından öldürülmüştü. Bu din misyonerliğe de kapalı. Farklı bir dine tabi olan bir kimse, daha sonra Yezidiliğe geçemez ve bu dine ait olduğunu iddia edemez. Etnik olarak Kürt olan ve Kürtçe'nin Kurmanci lehçesini konuşan Ezidiler, inançları nedeniyle sürekli tehditlere maruz kalıyorlar. Bu nedenle birçok Ezidi, Irak'ı zaman içinde terk ederek başka ülkelere sığındı. Ancak yoğun göçe rağmen dünyada Ezidi nüfusunun en yoğun olduğu ülke Irak olarak biliniyor. Buradaki nüfuslarının 500 bin olduğu belirtiliyor. Ağırlıklı olarak Musul'un Şeyhan, Hamdaniye, Sincar (Şengal) ilçeleriyle Duhok merkezi ve çevresindeki köylerde yaşıyorlar. Türkiye'de ise Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa illerinde ikamet ediyorlar. Yezidilerin bir kısmı da Almanya, Fransa, Belçika ve diğer Avrupa ülkelerinde yaşıyor. Dünya Ezidi nüfusunun 800 bin olduğu tahmin ediliyor. (AA)