Kanuni Sultan Süleyman döneminin bilinmeyenleri

Tarihçiler Özlem Kumrular ile Mehmet Perinçek'in hazırladığı Doğan Kitap etiketli Zaman Treni, birbirinden ilginç tarihi bilgilere yer veriyor. Uzman tarihçilerle yapılan söyleşilerden oluşan kitapta, Venedik Devlet Arşivleri'nde yer alan Kanuni Sultan Süleyman dönemini, tarihçi Serap Mumcu anlattı...Venedik Devlet Arşivi, Osmanlı'ya ait en çok belgenin bulunduğu yabancı arşivdir. Osmanlı'dan çok daha önce Türklerle ticari, sosyal ve politik ilişkiler kuran Venedikliler, bütün bu ilişkileri titizce kayda geçirmiştir. İstanbul'un fethinin ardından Pera bölgesine yerleşen Venedikliler, buradaki balyosları (Balyos: Osmanlı Devleti'nde Venedik elçilerine verilen ad) aracılığıyla Osmanlı'nın en üst yönetimiyle ilişkiler kurmuş ve balyoslar edindikleri bilgileri Venedik'e düzenli mektuplarla iletmişlerdir. Venedik belgelerinde rastladığımız Kanuni Sultan Süleyman'ın imajına baktığımız zaman son derece mütevazı bir Osmanlı sultanı ile karşı karşıya kalıyoruz. Az yiyen, az konuşan, sevdiği ve güvendiği insanları önemli makamlara getirmekten çekinmeyen ama aynı zamanda hata yapanın asla gözünün yaşına bakmayan bir adam portresi. Devlet geleneğini ve iktidarını korumak için çocuk, torun ya da en yakın arkadaşını dahi gözünü kırpmadan feda edebilen biri. Şehzade Mustafa'nın ölümünde Rüstem Paşa'nın rol oynadığı ve mühür çalınması hadisesi Venedik'e iletilen bilgiler arasında. Ancak Venedikliler, Mustafa'nın ölümünde esas suçlu olarak bizzat Sultan Süleyman'ı görüyorlar. Domenico Trevisan'ın raporunda net olarak Sultanın elini kendi kanından gelenlerin canını alarak kana buladığı ve iktidarını korumak için bulamaya devam edeceği bilgisi yer alıyor. Mustafa'nın ardından oğlu Mehmed'in ölümü hadisesinde de Venedik balyosuna bilgi veriliyor. Yaşanan trajik olayların tüm ayrıntılarının işlendiği mektuplarda Mahidevran Sultan'ın acı çığlıklarının bütün şehri inlettiği, Turgut Reis'in Mustafa'nın ölümünü duyar duymaz Bursa'ya gidip Mahidevran Sultan ile görüştüğü, İbrahim Paşa'nın bizzat elleriyle boğduğu Mustafa'nın oğlu Mehmed'i kurtarma çabalarının nasıl sonuçsuz kaldığı yazıyor. Şehzade Cihangir'in ölüm nedeni olarak genelde Şehzade Mustafa'nn idamı karşısında duyduğu üzüntü gösterilir. Venedik belgelerinde Cihangir'in hastalığına uzunca değiniliyor. Sultan Süleyman'ın, yakın arkadaşı Pargalı İbrahim'den sonra oğlu Cihangir ile yaptığı atlı gezileri alışkanlık haline getirdiği ve oğlunu çok sevdiği belirtiliyor. Anlaşılan o ki, Cihangir oldukça duygusal bir ruh yapısına sahipti. Ölümünün Halep'te gerçekleştiği ve vebaya yakalandığı söyleniyor. Hürrem Sultan'ın karakteriyle ilgili Venediklilerin ifadeleri tatlı dili ile Kanuni'yi kendine aşık ettiği üzerine yoğunlaşıyor. Çok güzel olmadığı dile getirilen Hürrem Sultan'ın ileri yaşlarında devlet geleneğini ve protokolü hiçe sayan uygulamalar getirdiği söyleniyor. Mesela balyoslar, Hürrem Sultan'ın, geleneklere aykırı olarak damadı Rüstem Paşa ile yüz yüze görüştüklerini yazıyor. Bunun haricinde son yıllarında ciddi hastalıklar atlatan Hürrem Sultan için doktorların çabaları ve onun için hazırlanan reçeteler de Venediklilerin gündeminde. Mustafa ve oğlu Mehmed'in ölümü Sultan Süleyman'a karşı bir nefret dalgası meydana getiriyor. Sultanın yaşlı olduğunun vurgulanması ve hastalıkları, tahta daha genç bir padişahın çıkması gerektiği konusunda eleştirilere yol açıyor. Sultan Süleyman sağlık üzerinden yapılan dedikodulara son vermek amacıyla birkaç kez meydanlara en güzel kıyafetlerini giyerek çıkıyor, kendini gösteriyor. Sevgili eşi Hürrem Sultan'ı bütün devlet erkanı ile Edirne'den gelecek diye at üstünde beklemesi de kendisini insanlara sağlıklı olarak göstermek istemesiyle ilgili. Mihrimah'ın mücevher düşkünlüğünün bütün İstanbul'da bilindiği konuşuluyor. İstanbul'a yeni mücevherler geldiğinde, bunların önce Mihrimah Sultan'a, ardından diğer hanım sultanlara gönderildiğinden bahsediliyor. Mihrimah Sultan'la ilgili en dikkat çekici ayrıntı, Rüstem Paşa ile evliliği ve Paşa'nın ölümünden sonra yeniden evlenmek istemesi. Venedik belgelerine göre, Mihrimah, Rüstem Paşa'nın ölümünün ardından sadrazamlık makamına erişen Semiz Ali Paşa ile evlenmek istiyor ancak Semiz Ali Paşa bu evlililiği hak etmek istemedi ifadesiyle reddediyor. Bayezid sıklıkla Venedik balyosuna çavuşlarını gönderiyor ve siparişlerini iletiyor. Özellikle istediği şeyler arasında ipekli kumaşlar ve saatler yer alıyor. Güzel giyinmeye önem veriyor. O dönem Venedik'te üretilen bütün kumaşlar Bayezid'in siparişleri arasında oluyor. Bu konu Venediklilerin belgelerinde oldukça geniş yer tutuyor. Sokollu Mehmed Paşa'nın hasta ve yaşlı Sultan'ı sefere çıkmaya ikna etmesi, Venedikliler tarafından eleştiriliyor. Hasta Sultan'ın bozuk yollarda sarsılmaması için yavaş ilerlenmesi ve bunun da ordunun hızını düşürüyor olması nedeniyle, Venedikliler nasıl olup da böyle bir sefer düzenlendiğini anlayamıyor. 1550'lerden itibaren hem Sultan Süleyman'ın hem de eşi Hürrem Sultan'ın ağır hastalıklar atlattığını ve şahsi doktorları Yahudi Amon'un tedavileriyle iyileştiklerini görüyoruz. Bu nedenle Yahudi Amon'un Venedikliler için de saraydan doğrudan bilgi alabilmek adına önemli bir hale geldiğini görmekteyiz.