SON DAKİKA
Yaşlanmadan yaş alın! İşte yeni bir iyi hayat sırrı: Sinaptik plastisite!
İlerleyen yaşınıza rağmen zihnen ve fiziken genç kalmak mümkün. Prof. Dr. Osman Müftüoğlu nu işin en önemli sırlarından birinin ise “sinaptik plastisite” / “sinapsları çoğaltmak ve geliştirmek” olduğunu söylüyor. Peki, sinaptik plastisite nedir, neyin nesidir, nasıl geliştirilir? Uzman isim anlattı.
Sinaps terimi “syn/beraber, birlikte” ve “haptein/kucaklaşmak” kelimelerinin birleştirilmesiyle türetilmiştir. Esas olarak hücreler arasındaki kimyasal ilişkileri, bağlantıları, haberleşmeleri, kucaklaşmaları ifade eder. Kimyasal sinapslar dışında başka pek çok biyolojik sinapslarımız da var. İmünolojik/bağışıksal sinapslar, elektriksel sinapslar bunlardan sadece bazılarıdır. Ama günlük sağlık pratiğinde sinaps denildiğinde çoğunlukla sinir hücreleri arasındaki kimyasal kucaklaşma/haberleşme anlaşılmaktadır. Peki, sinaptik plastisite nedir, neyin nesidir, nasıl geliştirilir? Gelin bu kavramı da bize önemli bir nöropskiyatrist, Dr. Daniel J. Levitin anlatsın. Hazırsanız buyurun... (Daniel J. Levitin / Başarılı Yaşlanma / Tellekt Yayınevi)
Dr. Levitin, “Başarılı Yaşlanma” kitabında sinaptik plastisitenin önemini şöyle özetliyor: “Kronolojik yaşlarına rağmen genç kalmayı başaranların hikâyelerinin büyük bir kısmı sinaptik plastisite ile -beynin yeni ilişkiler kurabilme ve oluşturabilme becerisi ile- alakalıdır. Sinaptik plastisiteyi genetik karakteriniz, yaşamınızdaki deneyimleriniz ve içinde yaşadığınız kültür etkiler. Ayrıca özellikle de yaşlanırken (bana göre bilhassa 50’li yaşlardan sonra) günlük rutinleriniz de (sosyal ilişkileriniz, işiniz gücünüz, ilişki kurduğunuz insanların sayısı, kalitesi ve çeşitliliği, egzersiz yapıp yapmadığınız ve daha pek çok şey...) sinaptik plastisite gücünüzü etkilemektedir.”
BİZE NEDEN DAHA ÇOK SİNAPS LAZIM
İsterseniz tam da bu noktada sinaps kavramını kısaca hatırlayalım: Snapslar sinir hücrelerimizin/nöronlarımızın diğer nöronlara (yani birbirlerine) ya da kas veya hormonal iç moleküller üreten iç salgı bezlerimiz gibi nöron olmayan hücrelere mesaj iletmelerine olanak sağlayan “özelleşmiş/çok özel” bağlantı noktalarıdır. Bir nöron diğer bir nöronla, kas hücresiyle, salgı beziyle bu bağlantı noktasındaki kimyasal faaliyetler sayesinde iletişim sağlar. Sinapslar elektriksel uyarıları, kimyasal mesajlara çevirerek sinir hücreleri arasındaki iletişimi sağlarlar.
İnsan beyninde sinaps sayısı şaşırtıcı ölçüdedir. Çocuklukta 10 bin trilyon civarında sinapsa sahibiz. Bu rakam yaşımız ilerledikçe azalır. Yetişkinlikte bin-5 bin trilyona kadar iner. Ama bilelim ki sinaps sayımızdaki bu azalma bilişsel bir zayıflama, nörolojik bir güç kaybı anlamına gelmez. Söz konusu olan yeni bir programlamadır. Ve bu yeni programlama sayesinde aslında beynimiz daha da gelişir ve güçlenir. Bütün mesele 50’li yaşlardan sonra o gücü korumak ve geliştirmeye gayret etmekten ibarettir.
HER YAŞTA DEĞİŞİM VE AKTİVİTE ŞART
Dr. Levitin’e göre, sinapslarımızın sayısı ve kalitesini yani sinaptik plastisite süreçlerimizi/gücümüzü yaşlanırken yürüttüğümüz günlük rutinlerimiz de derinden etkilemektedir. Özellikle fiziksel aktivitedeki artışın yani aktif ve egzersizi yoğun bir hayat sürmenin sinaptik plastisiteyi, yani belleği ve genel anlamda bilişi iyileştirdiğini gösteren çok sayıda bilimsel veriye sahibiz. Dr. Levitin’in de pek güzel özetlediği gibi 50’li yaşları başarıyla tamamlayan herkesin beynindeki temel bellek merkezi “hipokampus” her gün ortalama 700 yeni nöron üretebiliyor. Özellikle düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz çalışmaları hipokampustaki bu nöronsal üretimi daha da arttırabiliyor. Dr. Levitin’e göre özellikle aerobik fiziksel aktiviteler -yürümek, bisiklete binmek, hafif koşular, dans etmek, golf oynamak, tenis- yetişkinlerin belleklerinde daha etkin bir snaptik plastisite gelişimi ve daha güçlü bir bilişsel iyileşme sağlıyor.
