Cezalandırma, "işlemsel koşullandırma" türlerinden biridir. Ödül, bir davranışın tekrarlanmasını sağlama etkisi yaratırken, ceza tam tersi bir işlev görür.Araştırmacılar birçok deneyde insanların ödül ile cezaya ne şekilde tepki verdiğini karşılaştırdı. Cognition adlı dergide yer alan bir araştırmada, bir işlem yaparken gösterdikleri performansa göre insanlar az bir paraya eşdeğer jetonları kazanıyor veya kaybediyordu. Araştırmacılar, küçük bir cezanın (jeton kaybetme) bile, daha büyük bir ödüle kıyasla, bir sonraki işlemde tercihleri değiştirmeye yettiğini gördü.Bu durum beynin kazanma ve kaybetmeye farklı tepki verdiğini gösteriyor. Kaybedilen miktarın büyük ya da küçüklüğünün önemli olmadığı görülüyor.Ödül açısından ise aynı şey söz konusu değildi. Ödül olarak kazanılan para büyüdükçe aynı tercihin yapılması ihtimali de artıyordu. Fakat cezada miktar ne olursa olsun sakınma davranışı ortaya çıkıyor.Araştırmacılar bu sonuçların okullarda öğretmenler tarafından da kullanılabileceğini, pozitif ve negatif noktaları göz önünde bulundurarak not verebileceklerini söylüyor.Araştırmalar ayrıca, cezanın tehdit olarak kullanılmasının, bazı durumlarda davranışlarımızı etkilediğini gösteriyor. Bir araştırmada, meydana göz resimleri koymanın bile insanlarda izlenme hissi yarattığı ve çöp atmalarını engellediği görüldü.