1 Mayıs İşçi Bayramı'nın dünyada ve Türkiye'deki tarihi

Bugün 1 Mayıs... Sarper Özsan'ın bestelediği ünlü marşındaki ifadesiyle, işçinin, emekçinin bayramı... 1 Mayıs neredeyse tarihin hiçbir döneminde işçiler için bir bayram olarak geçemese de böyle... Çalışma saatlerinin uzunluğundan, tazminat haklarına, sosyal ve sağlık güvencelerinden, emekleri üzerinde kontrol sahibi olmaya, demokrasi ve insanca yaşamaya ilişkin aralıksız bir mücadele. Peki, sürekli erozyona uğratılan ve elde ettikleri haklar her fırsatta ellerinden alınmak istenen işçilerin günü, 1 Mayıs'ın tarihçesi ne? İşte emekleriyle dünyayı var edenlerin 1886'da bedelini canlarıyla ödedikleri hak taleplerine dayanan 1 Mayıs'ın dünyadaki ve Türkiye'deki hikayesi...1 Mayıs İşçi Bayramı, 1856 yılında Avustralya'nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçilerinin çalışma saatlerinin azaltılması için başlattığı protestolara kadar dayanıyor. Ancak 1 Mayıs tarihini işçilerin günü olarak belirleyen olay ise, ABD'nin Chicago kentinde 1886'da yaşanan ve tarihe Haymarket Olayı olarak geçen, sonu kanlı biten grevdi. İşçilerin 1 Mayıs 1886'da iş gününün 8 saat olması için başlattığı mücadele, 1889'da Milletlerarası İşçi Kardeşliği Teşkilatının Paris Kongresi'nde işçilerin ortak bayramı olarak kabul edilmesiyle işçiler kendilerine ait bir güne sahip oldu. Amerikalı işçilerin, 8 saatlik iş gününü kabul ettirmek için mücadelesi 1884'te başladı. Chicago'da, Trade-Unions (İşçi Birliği) Kongresi de 1 Mayıs 1886'dan itibaren normal iş gününün 8 saat olarak belirlenmesini kararlaştırdı. 1 Mayıs 1886'da ABD'nin büyük kentlerinde beş binden fazla grev ilan edildi. Polisle grevciler arasında çıkan çatışmalarda bir işçi öldü, çok sayıda işçi yaralandı. 3 gün süren gösteriler sonrasında sendikacılardan dördü idam, dördü ağır hapis cezasına çarptırıldı. Milletlerarası İşçi Kardeşliği Teşkilatının 1889 Paris Kongresi'nde (II. Enternasyonalin 1. kongresi), işçilerin dayanışmaları amacıyla yılda bir günün ortak bayram ilan edilmesi benimsendi. Amerikalı sendikacıların önerisi üzerine o gün ''1 Mayıs'' olarak belirlendi. Dünyada 1890lı yıllara uzanan İşçi Bayramı, tarihi kaynaklara göre, Osmanlı Devletinde ilk kez 1911'de kutlandı. Selanikteki tütün, pamuk ve liman işçileri Türk tarihinde ilk kutlayanlar arasına girdi. İstanbulda ise ilk kez 1912 yılında kutlandığı bilgisi kaynaklarda yer aldı. Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşlarının ardından 1 Mayıs uzun bir aradan sonra ilk kez 1921'de kutlandı. Türkiye Sosyalist Fırkasının (TSF) çağrısı üzerine İstanbul işçileri mayısın birinci pazar günü tatil yaptı. TSF merkezindeki bayramlaşmadan sonra partinin Genel Başkanı Hüseyin Hilmi Bey ve üç delege, sadrazamı ziyaret etti. Ankara'da da Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs 1922'de işçi bayramı kutlandı. 1 Mayıs 1923te de ilk kez resmi olarak işçi bayramı kutlamaları yapıldı. Ancak, 1924 yılında kitlesel 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı. Ardından 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükun yasasıyla kutlamalar 1935 yılına kadar yasaklandı. Cumhuriyet'in ilanından sonra 27 Mayıs 1935 tarihli Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun ile 1 Mayıs Bahar Bayramı olarak kabul edildi. Büyük ölçekli kutlamaların yaşanmadığı Türkiyede 1 Mayıs yaklaşık 50 yıl aradan sonra tekrar ısındı. İlk açık 1 Mayıs kutlaması, 1975 yılında İstanbul Tepebaşı'nda bir gazinoda yapıldı. 1976 yılında ise Taksim Meydanında Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), geniş kapsamlı bir kutlama tertip etti. Tarihe Kanlı 1 Mayıs olarak geçen 1977deki kutlamalar, daha sonraki yıllar için Taksim Meydanına özel bir anlam yükledi. Yaklaşık 500 bin kişinin katılımıyla o zamana kadarki en geniş katılımlı 1 Mayıs toplantısı düzenlendi. Şimdiki The Marmara otelinin yerinde olan Intercontinental Oteli ve Sular İdaresi binasından işçilerin üzerine ateş açıldı. Çıkan arbede sonrası Kazancı Yokuşuna doğru kaçmaya çalışanların birçoğu ezilerek hayatını kaybetti. Daha sonraki yıllarda işçilerin can verdiği bu olay, Taksim Meydanı'nı 1 Mayısın simgesi haline getirdi. Halen tam olarak aydınlatılamayan saldırı birçok senaryo ortaya atıldı. 1978 yılında kutlamalar ve anma törenlerinin yapıldığı 1 Mayısta, ertesi yıl 1979 yılında sokağa çıkma yasağı uygulanmasına rağmen, binlerce kişi kutlama yaptı. 1980 yılında sıkıyönetim nedeniyle kutlamalar yapılamazken, 12 Eylül 1980 darbesinin ardından 1981 yılında Milli Güvenlik Konseyi 1 Mayıs İşçi Bayramını resmi tatiller arasından çıkarıldı. 12 Eylül döneminde resmi tatil olmaktan çıkarılan 1 Mayıs, 30 yıla yakın aradan sonra Nisan 2009'da Emek ve Dayanışma Günü olarak resmi tatil ilan edildi. Bu 30 yıllık süreçte illegal olarak kutlanmaya çalışılan 1 Mayısta pek çok olay çıktı. Bunların en dikkat çekeni 1996 yılında Kadıköyde 150 bin kişinin katılımıyla gerçekleşen kutlamalar oldu. Yasaklı olan Taksim Meydanı yerine Kadıköyde düzenlenen kutlamalarda 3 kişi hayatını kaybetmesi üzerine olaylar çıktı. Televizyonlarda yayımlanan görüntüler orantısız güç tartışmalarına yol açtı. Bunun üzerine Kadıköyde kutlamalar 2005 yılına kadar yasaklandı. 2006 yılında 10 yıl aranın ardından düzenlenen kutlamalarda ise hiçbir olay yaşanmadı. 2007 yılında Taksim Meydanında kutlama ve anma töreni düzeni yapmak isteyen gruplara izin verilmedi. Polis, Taksime çıkmak isteyenlere müdahale ederken, çıkan olaylarda birçok kişi yaralandı, resmi rakamlara göre de 580 kişi gözaltına alındı. Emek ve Dayanışma Günü ilan edilen 1 Mayısta kutlamaları 2008 yılında Taksim Meydanında yapmak isteyen gruplara Valilik izin vermedi. 1 Mayıs günü Taksime çıkmak isteyen gruplara polis müdahale ederken, bir hastanenin acil servisine biber gazı gelmesi tartışmalara yol açtı. Ankarada da Sıhhiye Meydanında yapılmak istenen kutlamalarda olaylar çıktı. 1980 Darbesi sonrası resmi tatiller arasından çıkarılan 1 Mayıs, 2009 yılında tekrar resmi tatil olarak ilan edildi. 2010 yılında uzun bir aradan sonra en geniş kapsamlı kutlamalar gerçekleştirildi. Resmi rakamlara göre 140 bin, gayriresmi rakamlara göre 500 bin kişinin katıldığı kutlamalar Taksim Meydanında olaysız bir şekilde gerçekleşti. 2013 yılına kadar polis gözetiminde ve yoğun güvenlik önlemi altında gerçekleşen kutlamalarda sadece ara sokaklarda olay çıkarken, katılım da düşük seyretti. 2013 yılında Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi nedeniyle Taksim Meydanı gösterilere kapatılırken, yine de meydana çıkmak isteyen gruplara izin verilmedi. 2014 ve 2015 yıllarında ise polisin aldığı geniş güvenlik önlemleri nedeniyle kutlamalar sönük geçerken, Valiliğin izin verdiği Yenikapı ve Zeytinburnunda kutlama sessiz sedasız gerçekleşti. İşçilerin 2016'da da Taksim'e çıkmasına izin verilmedi. Polis yolları kapadı, şehri adeta kuşatma altına aldı. Bütün bunların ardından bu yıl da kutlamalar Bakırköy'deki Halk Pazarı'na taşındı.