Tarihi karar sonrası akıllardaki soru: Netanyahu tutuklanır mı?

UCMnin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama emri çıkarması, uluslararası hukuk uzmanlarınca İsrailli yetkililerin hesap verebilirliği açısından dönüm noktası olarak görülüyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi tarihinde ilk kez ABDye rağmen, Batı ittifakı içinde bir devletin başbakanı ve eski bakanı hakkında Gazzede işlenen savaş suçları nedeniyle yakalama emri çıkardı. Konuyla ilgili Hürriyet Gazetesi'nden Fulya Soybaş bir yazı kaleme aldı...Dahası Birleşmiş Milletlerin Roma Statüsüne imza atarak Uluslararası Ceza Mahkemesinin kararlarına uyma sözü veren 124 ülke içindeki, 27 Avrupa Birliği ülkesi içinden Belçika, Hollanda, İtalya, Fransa gibi ülkeler de uluslararası yargı kararına saygı duyacaklarını açıkladı.Yani İsrail Başbakanı Netanyahu artık sanık sandalyesine oturtulmak üzere resmen aranıyor. Peki karar gerçekten uygulanır mı? İsrailin dokunulmazlık zırhı delindi mi? Siyaseten tavır değişikliği olur mu? Sordum. Her ne kadar Macaristan, Netanyahuyu davet edeceğiz diyerek, Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) kararına meydan okusa da AB üyesi 27 ülkenin tamamının taraf olduğu Roma Statüsüne aykırı davranması teoride pek mümkün değil. Yani Netanyahunun AB ülkelerinden ve hatta AB üyesi olmadığı halde karara saygı duyduğunu açıklayan İsviçre gibi ülkelere gitmesi halinde tutuklanması olası. Gerçekten tutuklanır mı? Bu, AB ülkelerinin kararla ters düşmemek için nasıl bir strateji uygulayacağına bağlı. Ama uzun vadede bu, şu anlama geliyor: İsrail, uluslararası hukuku dinlememenin bedelini Avrupa başta dış dünyadan yalnızlaşarak ödeyecek. Marmara Üniversitesi, Avrupa Birliği Hukuku Anabilim Dalı Başkanı, Prof. Dr. Selami Kuran, bu karar için Dönüm noktası derken, İsrailin uluslararası hukuk- siyaset açısından dokunulamaz statüsünün çöktüğü yorumunu yapıyor: Tarihte BM Güvenlik Konseyinin, İsrail aleyhine aldığı bazı bağlayıcı kararlar var. Ama başta ABD, İngiltere ve Fransanın vetosu nedeniyle BM, İsraile yönelik hiçbir yaptırımı işletemedi. Ekim 2023ten itibaren devam eden Gazze işgali sürecinde de ABDnin sistematik vetosu sebebiyle, BM Güvenlik Konseyinden yine bir karar çıkmadı. Sadece bir kez geçici ateşkes konusunda çağrı yapıldı, ona da İsrail uymadı. Şimdi bu kararla, İsrailin dokunulmazlık zırhının delinmesi için ilk kez bir umut doğdu. Hala devam eden ve 29 Aralıkta Güney Afrikanın Uluslararası Adalet Divanında (ICJ) Gazzede soykırım suçlamasıyla İsraile karşı açtığı davanın İsrail Devleti ve yöneticilerine hiçbir şey olmaz! Yargı bile bir şey yapamaz algısını kırdığını belirterek, diyor ki: 3 gün önce UCMnin aldığı bu kararla ise umutlar artık biraz daha yeşerdi. Ki davanın savcısı Karim Khan ve mahkeme üyeleri, Batılı ve İsrailli siyasetçiler tarafından neredeyse taciz boyutunu aşacak şekilde tehdit edildi. Ama yılmadılar. İsrail, karara Roma Statüsü ülkelerinden olmadığı için itiraz ediyor ama dava, 2015ten bu yana statünün tarafı olan Filistin topraklarında, Filistin halkına yönelik açlığın bir savaş yöntemi olarak kullanılması, sivil halkı kasten öldürmek gibi güçlü suçlamalarla açıldı. Dolayısıyla mahkemenin bu davayı görme yetkisi var. Avrupa gerçekten de bu yakalama kararını uygular mı soruma ise yanıtı şu: Uymazlarsa hukuku ihlal etmiş olurlar. Çünkü UCMnin kararlarını uygulayacak kolluk gücü yok, kararları Roma Statüsüne taraf olan ülkeler aracılığıyla uygulanıyor. Macaristan yaramazlık yapmış olsa da statüye taraf olmayan diğer ülkeler ne yapar dersen de mahkemeden işbirliği teklifi gelmesi halinde bunu muhakkak değerlendireceklerdir, zira kararın hukuki ağırlığı ve işlevi büyük. Geçen yıl, Ukrayna meselesinde Rusya Devlet Başkanı Putin için de benzer karar çıkmış ve Güney Afrika zirvesine yakalanacağı endişesi ile katılamamıştı. Bu süreçte Moğolistan, statüye taraf olmasına rağmen, Putini ülkesinde ağırlasa da hukukun üstünlüğünü savunan Avrupalı devletlerin böyle bir aksiyon alacağını pek sanmıyorum. Yine bu Avrupalı ülkelerin İsraile karşı sürdürdükleri diplomatik tavırların da artık daha temkinli olacağını düşünüyorum. Ankara Küresel Danışmanlık Grubu (ANKUDA) kurucusu ve ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, AB ülkelerinin hukuktan yana tavır almasını beklediğini belirterek, Macaristan davet edeceğini söylese de Netanyahunun AB ülkelerine adım atacağını sanmıyorum. Kanada, İngiltere, Belçika, Fransa, İrlanda, İtalya, İspanya, Hollanda gibi ülkeler Netanyahunun ülkelerine ayak basması durumunda yakalanma kararını uygulayacaklarını açıkladı bile. Zaten ABde bir süredir antisemitizm konuşmaları yoğun şekilde sürüyor, eğer giderse ciddi toplumsal gösterilere sebep olabilir. Yine de zaman içinde göreceğiz ama mahkeme kararının genel anlamda bağlayıcı olacağını düşünüyorum diyor. KISITLI ALANA ZORLANACAK Kararın uluslararası hukuk açısından da gayet yerinde olduğunu söyleyen, Prof. Dr. Bağcı, Sırbistanın başkenti Belgradda 2008de bir otobüste yakalanarak UCMye teslim edilen Karaciş ve Miloseviçe de aynısının uygulandığını hatırlatarak, Yani bu kararın dönüşü yok. Hafife alınacak yanı hiç yok! Dolayısıyla Netanyahunun- bir açıdan- siyaseten işi bittiğini söylemek mümkün. Kısıtlı alanda kalacak, seyahat planlarını bu kararı uygulamayacağını belirten ülkelere göre yapmak zorunda yorumunu yapıyor. İSRAİLİN ZIRHINDA BÜYÜK BİR GEDİK AÇILDIUluslararası bir mahkemenin ABDye rağmen İsraile yönelik ilk kez böyle bir karar almasının İsrailin siyasi tarihi açısından da hayli önemli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Bağcı, ekliyor: UCMnin bu kararı İsrailin dokunulmazlık zırhında kocaman bir gedik açtı. Bundan sonra o gedikten geçmek- zaman alsa da- daha kolay olacak.