Deprem hukuku: Evi yıkılan hasar gören vatandaşın hakları

Türkiye, Kahramanmaraş merkezli on ili vuran kozmik afetin yaralarını sarmaya çalışırken bir yandan da gözler yüzyılın depreminde evleri yıkılan ve ağır hasar alan vatandaşların haklarına çevrildi. Hürriyet'ten Oya Armutçu'nun haberi...Prof. Dr. Devrim Güngörle konuştuk. Depremde evi yıkılan vatandaşın hakları neler? Kimler hak sahibi sayılacak? Depremde oturduğu ev yıkılan kiracı ya da o gün evdeki misafir de hak sahibi olacak mı? Depremden zarar gören vatandaşlarımızın sahip olduğu önemli haklar var. Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunun 29. Maddesinde, Yıkılan, yanan veya ağır hasara uğrayan veya uğraması muhtemel olan binalarla imar planları gereğince kamulaştırılmasında zorunluluk bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere hak sahibi olmak şartıyla konut yaptırılır veya kredi verilir şeklinde bir düzenleme yer almaktadır. Hak sahibi sayılmanın şartları ise Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Yönetmelikte detaylı açıklanmıştır. Örneğin, kiracı ve misafir konumunda olan kişiler hak sahibi sayılamazlar. (Md.15) Hak sahipliği başvurusu nereden yapılacak? Devlet ev mi, konut kredisi mi verecek? Hak sahibi sayılmayan dava açabilir mi? Aynı yönetmelik uyarınca afet sebebiyle, kendilerine ait bulunan konutları yıkılan, yanan veya oturamayacak derecede ağır hasar gören afetzede aileler Hak sahibi sayılır ve bu ailelere yeniden konut yapılır veya konut kredisi verilir (Md. 4/1-a). Hak sahipliği başvurusu, e-Devlet üzerinden yapılabilmektedir. E-Devlet uygulaması, AFADın bina/inşaat kredisi sağlama hizmetine vatandaşları yönlendirmektedir. Hak sahipliği ya da hasar tespiti konusundaki itirazlara ilişkin olarakta idari yargı yoluna başvurulabilir. Hukuk davası açmanın zamanaşımı süresi ne kadardır? Türk Borçlar Kanununun (TBK) 478. maddesi uyarınca, yüklenici ayıplı bir eser meydana getirmişse; bu sebeple açılacak davalar, teslim tarihinden başlayarak, taşınmaz yapılar dışındaki eserlerde iki yılın; taşınmaz yapılarda ise beş yılın ve yüklenicinin ağır kusuru varsa, ayıplı eserin niteliğine bakılmaksızın 20 yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Fakat eski binanın yapımının aynı zamanda bir haksız fiile vücut vermesi, ayrıca bu haksız eylemin bir suç oluşturması örneğin taksirle ölüm halinde oluşturduğu suça ilişkin ceza zamanaşımı süresi bu maddedeki sürelerden daha uzunsa, müteahhide karşı açılacak hukuk davasının zamanaşımı süresi olarak kabul edilir. (TBK md. 72)Yargıtay, binaların kaç yıllık olduğunun önemi olmaksızın depremin meydana geldiği andan itibaren zamanaşımı süresinin işlemeye başladığını kabul etmektedir. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 22.10.2003 tarih, 2003/4-603 E. ve 2003/594 K. sayılı kararı) Kahramanmaraş merkezli depremi değerlendirdiğimizde, aynı zamanda suç teşkil eden bu eylemler nedeniyle uzamış zamanaşımının söz konusu olduğunu da söyleyebiliriz. Devlete karşı tazminat davası açılabilir mi? Devletin deprem nedeniyle ortaya çıkan zararları belli bir çerçevede tazmin yükümlülüğü ve bu kapsamda kişilerin idareye karşı yargı yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanununda düzenlenen idari dava türlerinden biri, idareye karşı açılacak ve tazminat talep edilebilen tam yargı davasıdır. Bu davalar, idarenin eylem veya işlemleri sonucunda ortaya çıkan gerek maddi gerek manevi zararların tazmini için açılabilmektedir. Bu davaları açma hak ve yetkisi, yalnızca idari işlem ve eylemlerden ötürü hakları ihlal edilen kişilere aittir. Kişilik haklarına olan saldırının idare tarafından gerçekleştirilmesi halinde manevi zarar, idare mahkemelerinde tam yargı davası adı altında talep ve dava edilebilir. Mahkemenin, manevi tazminat talebini kabul edebilmesi için bir zarar söz konusu olmalı, bu zarar idarenin eylem veya işleminden kaynaklanmalı, ayrıca ortaya çıkan zarar ile idarenin eylem veya işlemi arasında illiyet bağı bulunmalıdır. Müteahhitlerin yaptıkları inşaatlar nedeniyle hem hukuki hem de cezai sorumlulukları vardır. Deprem bölgesinde yıkılan binalardan kaynaklı ölümler ve yaralanmalar kapsamında ilgili Cumhuriyet Başsavcılıkları resen adli soruşturma açtı ve açmaya devam ediyor. Deprem Suçları Soruşturma Büroları faaliyete geçirildi. Müteahhitlerin ceza sorumluluğu somut olaydaki koşullara ve kusur derecelerine göre belirlenir. Hatalı yapılması nedeniyle bir binanın çökmesi ve altında kalarak, insanların hayatını kaybetmesi durumunda müteahhit firma yetkilileri en başta taksirle ölüme sebebiyet vermekten sorumlu olurlar. Bu şuç şikâyete bağlı değildir ve takibi resen yapılır. Göçük altında kalarak, kişilerin yaralanmasına neden olanlar hakkında da taksirle yaralamadan ceza soruşturması ve kovuşturması yürütülebilir. Ayrıca Türk Ceza Kanununda, kasten veya taksirle bina çökmesine neden olanların da cezalandırılacağı hüküm altına alınmıştır. Doğal Afet Sigortaları Kurumunun (DASK) 2023 yılı için belirlediği Zorunlu Deprem Sigortası tarifesine göre betonarme yapılar için inşaat birim metrekaresi başına 3016 TL ödeme yapılıyor. Bu hesaba göre 120 metrekare olan bir ev için 361 bin 920 TL DASK ödemesi yapılması gerekiyor. Bu miktar maksimun 640 bin TL olarak ödeniyor. Konutlarında hasar olanlar Alo-Dask 125, e-Devlet ve SMS üzerinden başvuru yapabiliyorlar. DASK ödemeleri başladı.