24 Haziran’da oylar nasıl sayılacak, milletvekili dağılımı nasıl belirlenecek?

24 Hazirandaki parlamento seçiminde ilk kez işleyecek olan ittifak sisteminde kazanan milletvekillerinin sayısı nasıl hesaplanacak? Milletvekili sayısı, adını Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D'Hondt'tan alan D'Hondt sistemi ile hesaplanıyor. Ancak bu seçimlerde siyasi partiler ittifak olarak seçimlere gireceği için, aynı ittifak içindekiler dahil hangi partinin kaç milletvekili alacağının hesabı da birkaç aşama halinde belirlenecek. İşte oyların hangi esas ve usüllere göre, nasıl sayılacağı ve partilerin kaç milletvekili alacağının nasıl hesaplanacağının yanıtları...Milletvekili sayısının belirlenmesinin öncesinde oyların sayımı aşaması var. Oyların sayımı aşamasında ilk adım her bir sandıktaki oy tasnifi. Sonrasında da ilçe ve il seçim kurullarında da yapılacaklar var. İlçe seçim kurullarında ittifak partilerinin, ittifakın ortak oylarından aldığı paylar, il seçim kurulundaki aşamada ise yurt dışı oylardan her bir partiye gelen pay ilave edilecek. Oy kullanma işleminin sona ermesinin ardından sandıklar açılacak ve oy sayımı başlayacak. Tasnif aşamasında Cumhur İttifakı, Millet İttifakı, partiler ve bağımsız adayların yanında her biri için açılan ayrı sütunlara yazılacak. İlçe seçim kurulları da sandık tutanaklarını birleştirecek. Bunu da 1) siyasi partiler ile 2) bağımsız adayların her birinin aldıkları oy sayısını ve 3) ittifakların ortak oy sayısı ile 4) ortak oylardan gelen payı tespit ederek tutanağa geçirecek. İttifak partileri için kullanılan oylar, ittifaktaki her bir partinin kendi oyu ile ittifakın ortak oylarından oluşuyor. İttifakın ortak oyları ise şu demek: Oy pusulasındaki ittifak alanında bulunan partilerden birine değil de bu alana basılan oylar geçerli sayılıyor ve ittifakın ortak oyları hanesine yazılıyor. Bu ortak oylardan ise, ittifak partilerine yasada belirtilen yönteme göre hesaplanan bir pay düşüyor. İttifaktaki partilerin, ittifakın ortak oylarından aldığı pay ise ilçe seçim kurullarında sandık tutanaklarının birleştirilmesi sırasında hesaplanarak, partilerin kendi oylarına ekleniyor. İttifaktaki partilerin, ittifakın ortak oylarından alacağı pay ise şöyle hesaplanıyor: Önce ittifaktaki partinin tek başına aldığı oy, ittifak partilerinin toplam oyuna bölünüyor. Daha sonra elde edilen katsayı ittifakın ortak oyu ile çarpılıyor. Çıkan miktar ise o partinin, ittifakın ortak oylarından alacağı payı gösteriyor. İlçe seçim kurulu, sonuçları bu payları ekleyerek il seçim kuruluna gönderiyor. İl seçim kurulunda ise yurt dışında ve gümrük kapılarında kullanılan oyların toplamından o ilde partilerin payına düşen miktar ekleniyor. İl seçim kurulu, ilçe seçim kurullarından gelen sonuçları, o ile gelen yurt dışı ve gümrük kapıları oylarıyla birleştirerek sonuca ulaşıyor. Ve oyların sayımı tamamlandı. Şimdi ittifak dahilindeki ve haricindeki her bir parti ile bağımsız adayların o seçim çevresindeki toplam oy sayıları artık ortaya çıktı. Peki milletvekilliklerinin dağılımı nasıl hesaplanacak? İşte şimdi de bunun yanıtı. Adını Hollandalı matematikçiden alan D'Hondt sisteminden söz etmiştik. Milletvekili dağılımının belirlendiği bu sistem 24 Haziran seçimlerinde iki aşamalı olarak işletilecek. Ancak bunun öncesinde sistemin nasıl işlediği şöyle açıklanabilir: Her bir partinin ve adayın aldığı toplam oy önce 1'e, sonra 2'ye, 3'e, 4'e, 5'e ve bu şekilde devam ederek bölünüyor. Bu bölme işleminden elde edilen sayılar da o parti ve adayların karşısındaki sütunlara yazılıyor. Sonrasında ise bölme işleminden elde edilen bu sayıların en büyükten küçüğe doğru sıralarsanız, o seçim çevresinin milletvekili sayısını karşılayacak şekilde en yüksek sayı dilimlerine sahip parti ve adaylar seçilmiş sayılıyor. Partilerin ve ittifakların milletvekili çıkarabilmesi için yüzde 10'luk ülke barajını geçmiş olması gerekiyor. Yazılı ifade kafa karıştırıcı olabilir. Yani sistem şöye işliyor: Diyelim ki, 3 milletvekili çıkaracak bir X seçim çevresinde seçime giren A Partisi 258.000, B Partisi 167.000, C Partisi 52.000 oy almış varsayalım. (Ve bu 3 partinin de ülke barajını geçtiğini varsayıyoruz) Her bir partinin oyları 1'e, 2'ye, 3'e, 4'e, 5'e ve devamla bölünecek. Yani A Partisi için: 258.000, 129.000, 86.000, 64.500, 51.600... B Partisi için: 167.000, 83.500, 55.666, 41.750, 33.400... C Partisi için: 52.000, 26.000, 17.333, 13000, 10.400... sayıları elde edilmiş olur. Varsaydığımız X seçim çevresinin 3 milletvekili bulunduğunu söylemiştik. Elde edilen bu sayıları büyükten küçüğe sıraladığımızda en yüksek üç rakamın (milletvekili sayısı bu olduğu için) A partisinin sütunundaki 258.000in birinci sırada, B partisinin sütunundaki 167.000in ikinci sırada ve yine A partisinin sütunundaki 129.000in üçüncü sırada olduğu görürüz. Bu durumda X seçim çevresindeki 3 milletvekilinin 2'sini A partisi, 1'ini de B partisi kazanmış olur. Ancak şimdiye kadarki örnek D'Hondt sisteminin genel işleyişini açıklamak içindi. Şimdi, 24 Haziran seçimlerinde iki aşama halinde uygulanacağını belirttiğimiz bu sistemin nasıl işleyeceğini görelim. 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanununa göre sistem, tasnif aşamasında ittifak içindeki partileri diğer partiler ve bağımsızlar karşısında tek bir parti gibi denkleme sokuyor. Yani milletvekillikleri ilk aşamada ittifaklar ile diğer partiler ve milletvekilleri arasında, yukarıda anlatılan D'Hondt sistemiyle dağıtılıyor. Böylece bir seçim çevresinde hangi partinin ve hangi ittifakın ve hangi bağımsız adayın aldığı milletvekili belirlenmiş olur. İkinci aşamada ise ittifakı elde ettiği milletvekili sayısının ittifak partileri arasında bölüşümü gerçekleştiriliyor. D'Hondt sistemi burada ikinci kez işletiliyor ancak sadece ittifak dahilindeki partilerin arasında. Yani ittifaktaki her bir partinin, ittifak ortak oylarından aldıkları paylarının da dahil edildiği toplam oyları, 1'e, 2'ye, 3'e, 4'e, 5'e artarak bölünüyor. Ardından büyükten küçüğe doğru sıralanan bu rakamlara göre, ittifakın elde ettiği milletvekillikleri partiler arasında dağıtılıyor.