'Nazilerle ölüm maçı' efsanesi

A Milli Takım, 2018 Dünya Kupası elemelerinde Ukrayna'yı ağırlayacak. Hal böyle olunca Ukrayna futbol tarihine bir göz atmak gerekiyor. Tarihin sayfalarında en çok Nazilere karşı oynanan 'ölümüne maç' dikkat çekiyor. İşte bir var olma mücadelesinin futbola yansıması ve farklı tezlere rağmen ne olursa olsun sonu katliamla biten o maç...Dinamo Kiev'in Ukraynalılar adına çok özel bir anlam ifade etmesi Sovyet Ligi'nde ve Avrupa kupalarında kazanacağı başarılardan çok daha öncesinde, II. Dünya Savaşı sırasında yaşanan bir olay neticesinde gerçekleşecekti. Hatta bu olay, zaman içerisinde bire bin katılarak çok daha farklı bir hale getirilecek ve adeta bir efsaneye dönüşecekti. Söz konusu efsane, II. Dünya Savaşı esnasında işgalci Alman askerleriyle Dinamo Kievli futbolcular arasında oynandığı varsayılan ve bugün birçok kaynakta kendisinden ölüm maçı diye bahsedilmesine neden olan bir müsabakaya dayanıyor. Konu ile ilgili en detaylı araştırmalardan birini yapan ve bu araştırmalar neticesinde ulaştığı bulguları da Dynamo: Defending The Honour Of Kyiv (Dinamo: Kiev'in Onurunu Savunuş) adlı kitabında futbolseverlerle paylaşan Andy Dougan'a göre bir grup Dinamo Kievli oyuncu, işgal yıllarında, aralarına Lokomotiv Kiev'den de üç oyuncu dâhil ederek FC Start adında bir takım oluşturmuşlardı. Bu yeni takım, o dönem oynanmakta olan Kiev liginde boy gösterecekti. Ligde yer alan diğer takımlar arasındaysa işgalci askerler tarafından kurulmuş takımlar mevcuttu. Oynadığı maçların tamamına yakınını kazanan FC Start, Nazilerin müttefiki olan Rumenlerin ve Macarların garnizonları arasından seçilen takımları da mağlup etmeyi bilmişti. Hal böyle olunca, FC Start'ın, Luftwaffe'nin (Alman Hava Kuvvetleri) takımı olan Flakelf ile yapacağı maç, büyük bir merakla beklenmeye başlamıştı. Ukraynalılar elbette ki FC Start'ın maçı kazanıp kendilerini gururlandırmasını istiyorlardı ve beklentileri fazlasıyla karşılık bulacak, FC Start, 6 Ağustos 1942'de oynanan maçta rakibini 5-1'lik ağır bir yenilgiye uğratacaktı. Almanların bu mağlubiyeti hazmetmesi tabiî ki kolay olmayacaktı. Nitekim maç biter bitmez, iki takım arasında üç gün sonra yeni bir karşılaşmanın yapılmasını talep edeceklerdi. Dahası, bu yeni karşılaşmanın bir SS subayının hakemliğinde yapılmasını da sağlayacaklardı. Fakat bu 'ince ayar' bile Nazilerin istediği sonucun ortaya çıkmasını sağlayamayacak, FC Start bu kez de 5-3'lük bir galibiyetle sahadan ayrılmayı başaracaktı. Dougan'ın anlattıklarına göre, maç esnasında Nazileri skordan daha çok aşağılayansa, FC Start'tan Aleksey Klimenko'nun bir pozisyonda rakip kaleciyi çalımlamasının ardından topu kale çizgisine kadar sürmesi, fakat çizgiye gelince geri dönüp topu orta sahaya kadar gönderen bir şut çekmesiydi. Kendilerine bu şekilde merhamet edildiğini görmek, maçı izleyen Nazileri çileden çıkarmıştı. Günümüzde bir futbol efsanesi halini alan anlatılarla gerçeklik arasındaki kırılma noktasını bu maçın bitiş düdüğünün teşkil ettiğini söylenebilir. Zira bugün çoğu kişi, Rus tezine göre aldıkları bu galibiyetin cezası olarak FC Start'lı futbolcuların kurşuna dizildiğini düşünüyor. Ancak diğer tezler de o kadar trajik olmasa da yine de hayli acı... Maçtan dokuz gün sonra FC Start futbolcularının çoğu gözaltına alınıp sorguya çekilmişlerdi. Sorguya çekenlerin Naziler olmasının doğal bir sonucu olarak da birçoğu ağır işkencelere maruz kalmıştı. Bu futbolculardan, aralarında Klimenko'nun da bulunduğu üçü daha sonra toplama kamplarına da sevk edilmiş ve 24 Şubat 1943 tarihinde de bu kamplarda gerçekleştirilen toplu infazlar esnasında öldürülmüştü. Fakat bu cinayetlere sebep olarak altı ay önce oynanan maçın gösterilmesine dair herhangi bir kanıt da bulunmamakta. Dolayısıyla üç futbolcunun, sıradan bir Nazi kırımının kurbanı olmaları da gayet muhtemel. II. Dünya Savaşı'nın bitiminde Almanların mağlup, Sovyetlerinse galip tarafta yer almasının ardındansa maçla ilgili anlatılanlar gitgide daha abartılı bir hal alacaktı zira bu durum Nazi zulmüne karşı nasıl şanlı bir direniş ortaya konulduğuna dair çok güzel bir propaganda aracı ortaya çıkarıyordu. Özellikle Brejnev döneminde bu propaganda ciddi bir biçimde işlenecekti. 1965 yılında, Naziler tarafından öldürüldüğü öne sürülen futbolcuların anıları, kendilerine verilen cesaret madalyalarıyla onurlandırılmıştı. Hayatta kalan beş futbolcuya da savaşta gösterdikleri hizmetten ötürü madalya verilmişti. 1971'de de Kiev'e, konuyla ilgili iki anıt dikildi. Karşılaşmanın oynandığı Zenit Stadı'nın adı da FC Start Stadı olarak değiştirildi. Lâkin savaş sonrasında hayatta kalan FC Start oyuncularının uzunca bir süre NKVD (KGB'nin öncülü) tarafından 'işbirlikçilik şüphesiyle takip altına alındığının da altını çizmeden geçmemek lâzım. 'Ölüm maçı' olarak adlandırılmaya başlanan bu karşılaşmanın propaganda etkisi, SSCB sınırlarını da aşacaktı. 1962'de Macar yönetmen Zoltan Fabri, Ket Felido a Pokolban (Cehennemde İki Devre) adı altında çektiği filmde söz konusu efsaneden esinlenerek Macar futbolcuların, işgalci Nazilere karşı ölümüne yaptıkları bir futbol maçını anlatacaktı. Bu film, özellikle yıllar geçtikçe kült bir yapıma dönüşecek ve II. Dünya Savaşı ile futbolu ortak bir paydada buluşturmasının da etkisiyle, en ünlü futbol filmlerinden birine dönüşecekti. Zoltan Fabri'nin Cehennemde İki Devre filminin 1. bölümü Zoltan Fabri'nin Cehennemde İki Devre filminin 2. bölümü