10 maddeyle Hititler'in başkenti Hattuşa

Hititler, yaklaşık M.Ö. 1200 yıllarına kadar Anadolunun büyük bir kısmına ve zaman zaman da Kuzey Suriyeye hükmetmişlerdir. Bu İmparatorluğun başkenti Hattuşa, Çorumun 80 kilometre güneybatısında, Boğazkale ilçesindedir. Hattuşa'ya dair bilmeniz gereken her şeyi sizler için derledik.Hattuşa 1986'dan bu yana UNESCOnun Dünya Kültür Mirası Listesi'nde, ayrıca burada bulunan çivi yazılı tablet arşivleri de 2001 yılından itibaren yine UNESCOnun Dünya Belleği Listesi'nde yer almaktadır. Bugüne kadar bulunmuş olan 31 bin 519 adet çivi yazılı tablet halen İstanbuldaki Müzeler (Eski Şark Eserleri Müzesi, Arkeoloji Müzesi), Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile Çorum ve Boğazkale müzelerinde korunuyor. Akadça ve Hititçe olan Boğazkale tabletleri, bir devlet arşivi belgeleri olarak kanunlar, antlaşmalar ve yazışmaların yanı sıra dini ve edebi metinlerden oluşmaktadır. Hattuşa 1834 yılında Fransız mimar Charles Texier tarafından keşfedilmiştir. Bu sadece Hattuşanın keşfi değil, tamamen unutulmuş olan Hititler'in keşfi olarak da algılanabilir. 1893-94te Ernest Chantrenin birkaç sondaj yapmasına ve ilk çivi yazılı tabletleri yayınlamasına kadarki dönemde pek çok bilim insanı ve gezgin Hattuşayı ziyaret etmiştir. Müze-i Hümayun Müdürü Osman Hamdi Beyin desteğini alan aynı müzenin konservatörü Theodor Makridi, 1906 yılında ilk büyük çaplı kazıyı başlatır, zamanın çivi yazısı uzmanı Assiriyolog Hugo Winckleri de kazı heyetine alarak, burasının Hitit başkenti Hattuşa olduğunu tespit ederler. 1931-39 yılları arasında ve II. Dünya Savaşı nedeniyle verilen aradan sonra 1952de yeniden başlatılan kazılar, kesintisiz olarak Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından sürdürülmektedir. İlk yerleşim izleri, Kalkolitik (Taş) Çağa kadar (M.Ö. 5000) inmektedir. Kesintisiz yerleşmeye başlanılması ise, Eski Tunç Çağının sonlarına (M.Ö. 3000) doğru olmuştur. Bölgenin yerli halkı olan Hattiler, burada bir kent kurup, Hattuş adını vermişlerdir. M. Ö 20. yüzyılda Orta Dicle Bölgesinden gelen Assurlu tüccarlar, Hatti yerleşmesinin hemen dışında, bir Karum, (bir ticaret kolonisi) kurmuşlardır. Bu yıllarda Kaniş/Neşanın (Kayseri yanındaki günümüz Kültepesi) denetimi altındaki, Assur Ticaret Kolonileri, Güneydoğu ve Orta Anadoluya yayılmıştır. Adının Hattuş olduğu bilinen bu yerleşimi M. Ö 1700lerde ilk Hitit Büyük Kralı Kuşşaralı Kral Anitta yıkmıştır. Hitit yazılı kaynaklarından anlaşıldığına göre, I.Hattuşilinin iktidara gelmesiyle (M.Ö. 1665-1640) Hattuşa, Hititlerin başkenti olmuştur. Hitit İmparatorluk döneminde, yani M. Ö 14 ve 13. yüzyıllarda, şehir yaklaşık olarak altı kilometre uzunluğunda bir surla çevrilmiştir. Daha geç bir imar evresinde bu surların önüne ikinci bir duvar daha örülerek, kent daha sıkı bir savunmaya alınmıştır. Bu yeni sur üzerinde bulunan, anıtsal şehir kapılarının çoğu günümüze kadar oldukça sağlam durumda gelmiştir. Güney batıda, dış yüzünde aslan yontuları bulunan Aslanlı Kapıyla, iç yüzünde, silahlı tanrının bulunduğu Kral Kapı, bunların en önemlileridir. Kentin güney ucundaki Yer Kapının özel bir rolü olmalıydı. Burada 30 m. yüksekliğinde, 250 m. uzunluğunda ve 80 m. genişliğinde bir toprak set oluşturulmuştur. Bu set üzerinden geçen kent surunun ortalarında Sfenksli Kapı yer alır. Bu kapının tam altında, Hatuşanın bugün içinden geçilebilen tek potern (tünel) vardır. 71 m. uzunluğunda ve 3 m. yüksekliğindeki poternden geçilerek sur dışına çıkılmaktadır. Şehirde ayakta kalmış, izlenebilen yapıların büyük bölümü, surlar gibi, M.Ö 13. yy.dan kalmadır. Kraliyet yapılarının yer aldığı Büyükkalede, direkli galerilerle çevrili avlular, konutlar, depo binaları ve büyük bir kabul salonuyla, büyük bir saraya ait kalıntılar ortaya çıkartılmıştır. Hitit metinlerinde sık sık Hattuşa Ülkesinin Bin Tanrısından söz edilmektedir. Kuşkusuz bu tanrıların çoğu İmparatorluk başkenti Hattuşada kendilerine bir tapınım yeri edinebilmişlerdir. Başkent Hattuşada bugüne kadar 31 yapı, tapınak olarak tanımlanmıştır. Hattuşanın en büyük dini yapısı olan Büyük Tapınak, aşağı şehirdeki konutların ortasında tek tapınak olarak yükselir. İki kült odası olduğu için tapınak, imparatorluğun tanrılarının en büyükleri olan fırtına tanrısı ile Arinnanın güneş tanrıçasına adanmış olmalıdır. Yukarı Şehirde tapınaklar yanında, kraliyet saraylarının bulunduğu Büyükkalenin önünde, resmi işlere ayrılmış, bazı anıtsal yapılar açığa çıkartılmıştır. Şehrin bu bölümünde, son Hitit Büyük Kralı II.Şuppiluliuma nın Luvi hiyeroglifleriyle, taş üzerine kazınmış, kendisi ve babası IV. Tuthaliyanın yaptığı işleri anlatan iki büyük yazıt bulunmaktadır. Hattuşada son yıllarda yapılan kazıların ağırlık noktasını şehrin, hatta Hitit devletinin ekonomisine ışık tutan kazılar oluşturmuştur. İmparatorluk döneminde, M.Ö. 13.yy.a tarihlenen şehrin Büyükkaya sırtında, büyük boyutlarda, sayıları 11 i bulan yeraltı siloları bulunmuştur. Hitit İmparatorluğunun M.Ö. 1200 yıllarından hemen sonra yıkılmasıyla, Anadolu Tunç Çağları da sona erer. Bununla beraber, Hattuşa şehrinin arazisinin yerleşim tarihi devam eder. M. Ö 12. yüzyılın başlarında, Erken Demir Çağına tarihlenen yeni yerleşme, Frig etkilerini yansıtan bir taşra kasabasına dönüşüp büyümeye başlaması ancak, M.Ö 8. yy. da gerçekleşir. Yerleşim, Pers döneminde de devam etmiştir. Hellenistik, Galat, Roma ve Bizansa ait yerleşme ve tahkimat izleri de görülmektedir. Fotoğraflar: Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü