Barselona'da İspanya İç Savaşı'nın izlerinden

Milise katılmadan bir gün önce Barselona'da Lenin Kışlası'nda subayların masasının önünde ayakta duran bir İtalyan milis gördüm. Yan yana gelmeleri şaşırtıcı olan bu kelimeler, 1936 Mayısı Barselonasında yaşanmış gerçek bir anı tarihe kaydediyor. Kayıt, George Orwell'ın İspanya İç Savaşı anılarını yazdığı Katalonya'ya Selam adlı kitabının açılış cümlesi.Bugün Barselona romansların rüya kenti, dünya futbolunun mabedi, ünlü mimar Gaudi'nin masallara hayat verdiği şehir ya da Picasso'nun delidolu yaşamının bir kısmı Hatta Barselona'nın bütün bu imgeler etrafında örülü büyüsü her yıl milyonları kendine çekiyor. Ancak 81 yıl önce bu şehir tümden başka bir atmosfer içindeydi. Ve bir başka büyü bu şehrin sokaklarından, meydanlarından tüm İspanya'ya ve dünyaya yayılıyordu. Hiç de azımsanmayacak sayıda insan gemilere, trenlere doluşup buraya akın etmiş, Barselona kadınlı erkekli milis müfrezeleriyle dolmuştu. İspanya'da 1931'de ilan edilen Cumhuriyet 1936'daki seçimlerin ardından temmuz ayında General Franco'nun askeri ayaklanmasıyla yüz yüze kaldı. Bu da İspanya İç Savaşı'nın fitilini ateşledi.General Franco'ya Katalonya'nın yanıtı ise işçilerin genel grev çağrısı yaparak, bir süre sonra da silahlanıp direnişe başlamak oldu. İspanya geneline yayılan bu direniş, Barselona'da işçilerin ve köylülerin toprak ve fabrikalar başta olmak üzere her şeyi kolektifleştirmesiyle bir devrim sürecine dönüştü. Barselona kara-kızıl, kızıl renklere, milis gücü kuran CNT, POUM, PSUC, UGT gibi anarşist ve komünist sendikalar ile partilerin amblemlerine büründü. Bunlar için de en güçlü olan anarşist sendika CNT idi ve kentteki vasıtalar dahil her şey anarşistlerin rengi kırmızı siyaha boyanmış, her yere devrimci posterler asılmıştı. Tam da o günlerde Barselona, bugün hala yerli yerinde duran Montjuic'teki stadyumda gerçekleştirilecek Halkın Olimpiyatına ev sahipliği yapmaya hazırlanıyordu. Bu olimpiyat o kadar önemliydi ki, tüm dünyanın bir gözü Barselona'ya çevrilmişti. Çünkü Halkın Olimpiyatı, Hitler'in iş başında olduğu Berlin'deki 1936 Olimpiyatlarına karşı yapılıyordu. Hitler, Berlin'de siyah atlet Jesse Owens birinci olduğunda stadyumu terk ederken, her renk ve ırktan atletler Halkın Olimpiyatı için Barselona'daydı. Darbe ardından devrim başlayınca olimpiyatlar gerçekleştirilemedi. Gelenlerin çoğu Barselona'daki başkaldırıya katıldı. Bazıları da miliste yer aldı. Temmuz 1936'da her şeyin başlamasından birkaç ay sonra Barselona'ya gelenlerden biri de ünlü distopya 1984'ün yazarı George Orwell'di. Orwellin yanısıra İspanya'ya koşup gelenler arasında Ernest Hemingway, ünlü fotoğrafçı Robert Capa da vardı. Hemingway ve Capa gazeteciliğe devam ederken Orwell farklı bir şey yaptı ve POUM (Birleşik Marksist İşçi Partisi) milisine katıldı. İspanya'nın bakiyesi Hemingway için Çanlar Kimin İçin Çalıyor romanı, Capa'nın da ünlü 'Düşen Asker' fotoğrafı oldu. Bu arada Hemingway'in kentte zamanının çoğunu geçirdiği Raval'daki London Bar'ı görmek hala mümkün. Orwell, karısıyla birlikte, Katalonya Meydanının güney ucundan sahile kadar uzanan Barselona'nın ana caddesi Rambla üzerindeki Hotel Continental'e yerleşti. Kalabalığın durmaksızın oradan oraya aktığı Rambla'da tam bir kaotik coşku vardı ve caddeden aşağı doğru hoparlörlerden gün boyunca ve gecenin geç saatlerine kadar bangır bangır devrimci şarkılar yayınlanıyordu. Kente geldikten bir süre sonra milise yazıldı ve adı Lenin Kışlası olarak değiştirilen POUM'un karargahında bir süre eğitim aldı. İki kez cepheye gitti ve sonuncusunda boğazından vurularak yaralandı. Orwell'ın Katalonya'ya Selam'da anlattığı Lenin Kışlası, İspanya Meydanının (Plaça Espanya) kuzeyindeki Tarragona Sokağı üzerinde bulunuyor. Meydana birkaç dakikalık yürüme mesafesinde. Ancak tabii ki bu devasa yapının işlevi değişmiş durumda. Güney ucunda bir mahkeme binası bulunan iç savaşın Lenin Kışlası'nın bir diğer köşesi ise bir fast food restoranı. Bu kargaşadan biraz uzaklaşınca CNT mensuplarının buluştuğu yer Rambla ile Raval arasındaki Tallers Sokağında bulunan Liberteria Bar'dı. Bugün hala anarşistlerin işlettiği bu bar, o günkü görünümünü muhafaza ediyor. İçeriye girdiğinizde sizi duvarlarındaki 1936 İspanyasının afiş ve posterleri karşılıyor. Ayrıca POUM'un genel merkezi de Rambla'daydı. Hemen üst katındaki kentin ünlü Cafe Moca'sı da onların buluşma yeriydi. Burası bugün bir otel olarak kullanılıyor (Hotel SERHS). Hemen yakınında da bir diğer milis gücü, PSUC'nun gençlik örgütü JSU'nun bugün artık bir Nike mağazası olan karargahı bulunuyordu. POUM'un caddeyle aynı adı taşıyan gazetesi La Rambla da Katalonya Meydanına yakın bir noktadaki, bugün yerinde H&M mağazası bulunan binada çıkarılıyordu. Rambla'nın hemen birkaç sokak gerisindeki Gotik mahallesinde de katedral ve kiliseler, uzun yıllar halkta din adamlarına karşı birikmiş öfkeden nasibini alıyordu. Pek çok katedral ve kilise yakıldı ve tahrip edildi. Bunlardan biri de 14. yüzyılda inşa edilmiş Gotik mabed Santa Maria Del Pi Katedraliydi. İşçiler, katedralin Paris'teki Notre Dam'ın ünlü gül penceresine benzeyen vitrayını kırmıştı. Bugün ziyaret edecekler endişe duymasın, çünkü onarılmış ve yerinde duruyor. Aslında Barselona'da 1936-1939 arasına ait izleri ilk bakışta görmeniz pek mümkün değil. Çünkü devrimin yenilgisinin ardından ödenen bedeller ve Franco ölünceye kadar süren faşist yönetimin travması karşısında tercih edilen bilinçli bir suskunluk olmuş. Barselona bu konuda suskunluğa bürünse de 1936'yı tarihin derinlerine gömmemiş. Mesela örneğin yine ünlü katedral Pi'nin doğu duvarına boyayla yazılmış Plaça del Militia Desconegut, yani Meçhul Milis Meydanı yazısı yerinde duruyor. Ya da İspanya İç Savaşı'na muazzam bir destek sağlayan Sovyetler Birliği'nin bir süre sonra kendi iç siyasetindeki saflaşmaları dayatmasıyla antifaşist cephede başgösteren bölünmenin kurbanlarını anan plaketlere de dikkatlice bakarsanız şehirde rastlamak mümkün. Bunların en ünlüsü de POUM'un lideri ve ülkenin önde gelen entelektüellerinden biri olan Andreu Nin'di. 1937'de söz konusu bölünmenin ardından POUM, Troçkist denilerek yasa dışı ilan edildiğinde Nin de Rambla'da KGB'nin atası NKVD tarafından tutuklandı ve Madrid yakınlarında işkence altında öldürüldü. Bugün hala anısına adı şehirdeki bazı yerlere verilen Nin için, NKVD tarafından kaçırıldığı yerde de bir plaket duruyor. Bu bölünmeden söz etmişken 3-7 Mayıs 1937'deki Mayıs olaylarından söz etmemek olmaz. Çünkü Barselona'ya ayak basan herkesin muhakkak çevresinde vakit geçirdiği Katalonya Meydanı'nda anarşistler ile komünistler tam dört gün boyunca birbirini kurşunladı. Franco faşizmine karşı omuz omuza savaşan bu güçlerin birbirini kurşunlaması sonucu 300 kişi öldü. Bugün Katalunya meydanının ortasında durup da yüzünüzü güneye dönerseniz, sol köşede altında bir telefon markasının mağazasının bulunduğu görkemli bir yapı görürsünüz. İşte burası İç Savaş sırasında meşhur telefon santraliydi. Ve CNT'nin yani anarşistlerin kontrolündeydi. Stalinist PSUC'nin (Katalonya Birleşik Sosyalist Partisi) karargahı ise meydanın kuzeyine hakim devasa Hotel Colon'du. Anarşistlerin elindeki telefon santralini almak için yapılan baskının ardından bu iki binadan açılan karşılıklı ateşler İç Savaş'ın dönüm noktasıydı. Aslında şimdiye kadar hiç bahsetmedik ama İspanya İç Savaşı'nın en önemli figürleri İspanya Anarşist Federasyonu FAI'nin liderleri Buenaventura Durruti, Francisco Ascasso, Garcia Oliver ve POUM'un lideri Andreu Nin ve Katalonya Başkanı Lluis Companys'di. İspanya Devrimi'nin kahraman figürü Durruti, 20 Kasım 1936'da Madrid cephesinde vurularak öldürüldü. Durruti'yi cenazesinde milyonlarca kişi uğurladı. Barselona'da çatışmaların başladığı ilk gün, 26 Temmuz 1936'da ölen Francisco Ascasso'nun yanına gömüldü. İç savaşın hemen öncesinde Barcelona'da kurulan hükümette Adalet Bakanı olarak görev alan Garcia Oliver da Montjuic Mezarlığına Durruti ve Ascaso'nun yanına defnedildi. Ascaso ve Durruti'nin 1920'de Kral Alfonso'ya karşı başarısız bir suikast girişiminde bulunduğuna da değinip geçelim. Katalan ülkesinin başkenti Barselona'da bu yaşananlar aynı zamanda faşizmin ve Nazizmin bir veba gibi önce Avrupa'ya sonra da dünyanın büyük bir bölümüne yayılmasının hemen arefesindeki son mücadeleydi ve yenildi. Savaş boyunca Hitler ve Mussolini'nin Franco'ya desteği hiç eksilmedi. İtalyan uçakları Barselona'yı sistemli olarak bombaladı. Bunun izleri bugün hala Barri Gotik'teki Sant Felip Neri Katedralinin duvarında görülebilir durumda. Kurbanları arasında çocukların da bulunduğu 42 kişi burada öldü. Frankistler Barselona'yı ele geçirince katedral duvarındaki delikleri, papazları kurşuna dizen anarşistlerin açtığı yalanına başvurdu. Her savaş gibi İspanya İç Savaşına da propaganda eşlik ediyordu. Bunun bir boyutu da yoğun bir semboller mücadelesiydi. O günün posterlerine bir göz atacak olursanız pek çoğunun tanıdık geldiğini, bir yerlerde karşınıza çıktığını hatırlayacaksınız. Montjuic Mezarlığında Franco'nun Barcelona'yı ele geçirdikten sonra giriştiği kanlı katliamın kurbanlarının da mezarları yer alıyor. Kaya Mezarları anlamındaki Fossar de la Pedrerada aralarında Lluis Companys'in de bulunduğu 4 bin kişi gömülü. Kentin epey dışında bulunan mezarlığa otobüs ya da taksiyle gidilebiliyor. Gidecek olursanız, Durruti, Ascasso ve Garcia'nın mezarlarının nerede olduğunu görevlilere sormak yerine mezarlığın girişindeki ofisten edinecekleri kroki ile daha kolay bulabilirsiniz.