Yemek borusunda varis neden oluşur?

Gastroenteroloji ve İç Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Salih Boğa, özofagus olarak da anılan yemek borusu varisleri hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Yemek borusu varisleri, yemek borusunun iç yüzeyinde genişlemiş veya şişmiş damarlardır. Varisler açılır ve kanarsa hayati tehlike oluşturabilir. Tedavi, varise neden olan karaciğer hasarını önlemeyi, varislerin kanamasını önlemeyi ve meydana gelirse kanamayı kontrol etmeyi amaçlar.

Kimler risk altındadır?

Özofagus varisleri gelişen herkesin kanaması olmaz. Kanama riskini artıran bazı faktörler bulunur.

Yüksek portal kan basıncı: Portal basıncı ne kadar yüksek olursa, kanama riski de o kadar yüksek olur.

Büyük varisler: Varis boyutu arttıkça kanama riski artar.

Şiddetli karaciğer hastalığı: İleri siroz veya karaciğer yetmezliği riski artırır.

Devam eden karaciğer hasarı: Alkole bağlı karaciğer sirozu ve varisleri olan hastalarda alkollü içecekler içmeye devam edilmesi kanama riskini artırır.

Neden oluşur?

Karaciğer kandaki toksinleri (zehirleri) temizleyen organdır. Portal ven, kanı sindirim sisteminden karaciğere iletir (özofagus varisleri genellikle karaciğer hastalığı olan kişilerde görülür). Karaciğer hastalığı olan kişilerde karaciğerdeki yoğun yara iyileşmesi dokusu (fibrozis) nedeniyle karaciğer içinde kan akışı yavaşlar ve direnç artar. Bu olduğunda, portal damardaki basınç yükselir.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Portal damardaki yüksek tansiyon (portal hipertansiyon) sebebiyle karaciğerden geçerek kalbe gitmesi gereken kan başka yollar aramaya başlar ve kan yemek borusundaki damarlar başta olmak üzere çevredeki diğer damarlara yönelir. Bu kan damarlarının duvarları incedir ve yüzeye yakındır. Yüksek basınçlı fazla kan bu damarların genişlemesine ve şişmesine neden olur. Midenin üst kısmındaki küçük kan damarlarında da varisler gelişebilir. Fazla kanın neden olduğu basınç çok yükselirse, varisler ani bir şekilde açılabilir ve kanama yapabilir. Kanama, acil tedavi gerektiren acil bir durumdur. Kontrolsüz kanama hızla şoka ve ölüme neden olabilir. Ayrıca, portal damarda veya portal damara bağlanan dalak damarında tromboz (kan pıhtısı) varlığı da portal hipertansiyona sebep olarak özofagus yani yemek borusu varislerine neden olabilir.

Hangi karaciğer rahatsızlıkları özofagus varislerine yol açabilir?

Siroz, karaciğer hastalığının en ciddi türüdür. Sirozlu hastalarda karaciğerin her tarafında büyük skar dokusu gelişir ve kan akışının yavaşlamasına neden olur. Siroz, alkolik karaciğer hastalığı, yağlı karaciğer hastalığı, viral hepatit veya karaciğerin diğer hastalıklarından kaynaklanabilir. Bu hastaların %90'ından fazlası hayatlarının bir döneminde özofagus varisleri geliştirecek ve yaklaşık %30'unda gizli ya da aşikar kanama olacaktır.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Yemek borusu varislerinin belirtileri nelerdir?

Çoğu insan, varisler kanamaya başlayana kadar özofagus varisleri olduğunu dahi bilmez. Kanama ani ve şiddetli olduğunda, kişi çok miktarda kan kusar. Kanama daha az şiddetli olduğunda, kişi kanı yutabilir ve bu da siyah, katranlı gibi görünen dışkılara neden olabilir. Kanama kontrol edilmezse kişide soluk cilt, baş dönmesi, düzensiz nefes alma ve bilinç kaybı gibi şok belirtileri görülebilir.

Yemek borusu varisleri nasıl teşhis edilir?

İlerlemiş karaciğer hastalığı olan kişiler için özofagus varislerinin düzenli olarak taranması önerilir. Tarama endoskopi ile yapılır. Endoskop, ucunda bir ışık ve küçük bir kamera bulunan ince, esnek bir tüptür. Gastroenterolog, endoskopu yemek borusundan geçirir ve kamera yemek borusunun içini bir monitöre yansıtır. Gastroenterolog, genişlemiş damarları tespit etmek için görüntülere bakar ve boyutlarına göre derecelendirir. Damarlardaki kırmızı çizgiler kanama belirtisidir.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

BT veya MRI taraması ile görüntüleme, genellikle endoskopi ile birlikte özofagus varislerini teşhis etmek için de kullanılır. BT veya MRI ile oluşturulan resimler yemek borusu, karaciğer ve portal ve dalak damarlarını gösterir.

Yemek borusu varisleri nasıl tedavi edilir?

Karaciğer hastalığı olan kişilerin, karaciğer üzerinde ek strese ve karaciğerde daha fazla hasara neden olan toksinlerden kaçınması gerekir. Daha sağlıklı bir karaciğeri korumak için önlemler alabilir.

Her türlü alkollü içeceklerden kaçınılmalı, ev temizleyicileri ve kimyasalların kullanımını sınırlanmalı ve yağ oranı düşük, meyve ve sebzeler, kepekli tahıllar ve yağsız proteinler açısından yüksek sağlıklı bir diyet yapılmalıdır. Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumak da oldukça önemlidir. Portal damardaki kan basıncını düşüren ilaçlar kanama riskini azaltabilir.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Kanama riski yüksek olan hastalar, kanamayı durdurmak için kullanılan aynı tekniklerle önleyici tedavi görebilirler. En sık kullanılan teknik varis ligasyonudur.

Özofagus varislerinde kanama acil tedavi gerektiren acil bir durumdur. Hastanede hastalara kaybettikleri kanı yerine koymak için büyük miktarda sıvı ve kan verilir.

Varis kanamasını durdurmak için iki farklı, cerrahi olmayan tedavi mevcuttur; gastroenterolog tarafından yapılan ve endoskop aracılığıyla gerçekleştirilen varis ligasyonu ve radyolog tarafından yapılan transjuguler intrahepatik portosistemik şant (TIPS).

Varis ligasyonu: Bu prosedürde, varislerden kan akışını kesmek için varislerin etrafına küçük elastik bantlar sarılır. Bu işlem tek seansta gerektiği kadar damara yapılabilir. Kanama kontrol altına alındıktan sonra, kanamanın tekrar başlamasını önlemek için hastalara ilaç verilebilir. Herhangi bir yeni varis oluşmadığından emin olmak için daha sonra her 6 - 12 ayda bir üst endoskopi tekrarlanmalıdır. Varis ligasyonu ile ilişkili komplikasyonlar arasında kan kaybı, yemek borusunun delinmesi, yutma güçlüğü ve enfeksiyon olsa da bu komplikasyonlar nadirdir.

Transjuguler intrahepatik portosistemik şant (TIPS): Şiddetli siroz nedeniyle kanaması olan özofagus varisleri olan hastalarda kullanılabilen portal kan basıncını düşürmeye yönelik bir prosedürdür. Boyundaki bir damara kateter adı verilen küçük ve ince bir tüp yerleştirilir. Kateter vücuttan hepatik ve portal damarların yakın olduğu karaciğere geçirilir. Hepatik damar, kanı karaciğerden kalbe geri taşır. Daha sonra kateterden bir tel geçirilir. Hepatik venden portal vene normalde olmayan bir kan akış yolu için kullanılır. Tel çıkarılır ve kateterden bağlantı bölgesine bir stent (küçük bir tel bobin) geçirilir.

Stent, portal ve hepatik venler arasındaki yeni kanala yerleştirilir. Stent bağlantı bölgesini açık tutar, böylece kan portal venden hepatik vene daha kolay akabilir ve karaciğerden çıkabilir. Bu, portal damardaki basıncı azaltır, varislerdeki basıncı azaltır ve kanama riskinin azalması sağlanır. Bu yöntem kanamayı önlemede çok etkili olabilir, ancak özellikle karaciğer yetmezliğine bağlı beyin fonksiyonlarında bozulma ve koma dahil olmak üzere ileri karaciğer hastalığı olan hastalarda ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Özofagus varis kanaması olan kişiler için uzun vadeli prognoz (görünüm) nedir?

Kanayan özofagus varisleri yaşamı tehdit eden bir durumdur ve hastaların %50'sine kadar ölümcül olabilir. Özofagus varis kanaması geçiren kişiler tekrar kanama riski altındadır.

Varis ligasyonu ile tedavi, hastaların yaklaşık %90'ında ilk kez kanama olaylarını kontrol etmede etkilidir. Bununla birlikte, varis ligasyonu ile tedavi edilen hastaların yaklaşık yarısında 1 veya 2 yıl içinde başka bir kanama atağı olacaktır. İlaç ve yaşam tarzı değişiklikleri, tekrarlama riskini (kanamanın geri dönmesi) azaltmaya yardımcı olabilir. Tabii ki sirozun da, siroza bağlı özofagus varis kanamalarının da mutlak tedavisi karaciğer naklidir.