Kokuların beyne ve hafızaya nasıl bir etkisi var?

Güzel kokuların ve hafızaya etkileri üzerine yapılan güncel bir araştırma, çok önemli sonuçlar ortaya koydu. Araştırmada, gül, portakal, limon, nane, okaliptüs, biberiye ve lavanta kokularını düzenli olarak koklayan katılımcıların hafızasında yüzde 226 oranında artış tespit edildi. Peki uzmanlar bu sonuçları nasıl yorumluyor? Selin Irmak KAÇMAZ'ın haberi...Güzel bir kokunun insanı rahatlattığını, huzur verdiğini ve hatta öfkeyi dahi yatıştırdığını hepimiz biliyoruz. Hatta kokular, zihnimizde bir yerlerde duran, unuttuğumuz anılarımızı bize yeniden yaşatıyor, bazen güzel bazen hüzünlü anları hatırlatıyor. Peki kokuların hafıza ve bilişsel fonksiyonlara da iyi geldiğini biliyor musunuz? Geçtiğimiz haftalarda yayımlanan detaylı bir araştırma makalesi kokuların etkisiyle ilgili oldukça ilginç sonuçlar ortaya koydu. 60-85 yaşları arasındaki erkek ve kadınlarla yapılan çalışmada katılımcılara gül, portakal, limon, nane, okaliptüs, biberiye ve lavanta kokularından biri 6 ay boyunca her gece 2 saat koklatıldı. Bu 7 kokudan biri geceleri difüzör yardımıyla 2 saat boyunca katılımcılara verildi. Kokular haftada bir değiştirildi. 6 ayın sonunda katılımcıların hafızasında yüzde 226 oranında artış tespit edildi. Ayrıca bu kokuların verildiği bireylerin beyninde hafıza ve biliş ile ilgili bölgenin fonksiyonunda da düzelme saptandı. -- Güzel kokuların beyne ne oranda ve nasıl etkisi var?-- Koku gerçekten hafızayı düzeltebilir, biliş ile ilgili bölgenin fonksiyonunda düzelme sağlayabilir mi?-- Gül, portakal, limon, nane, okaliptüs, biberiye ve lavanta kokularının yanı sıra başka hangi kokular beyne ve hafızaya iyi gelebilir? Tüm bu soruları ve daha fazlasını Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayhan Öztürk ve Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. İsmail Bozkurt'a sorduk. İşte sizi güzel kokularla daha fazla haşır neşir olmaya itecek çok önemli bilgiler 1- Güzel kokuların beyne ne oranda ve nasıl etkisi var? Prof. Dr. Ayhan Öztürk: Aslında bu beynin plastisitesi dediğimiz bir durumla ilgili. Eskiden beyin gelişimini tamamladıktan sonra hücrelerinde ve kendisinde artık bir gelişim olmayacağı düşünülürdü. Ancak son yıllarda bunun böyle olmadığı ve beyin hücrelerinin de gelişebildiği ile ilgili çok sayıda çalışma ortaya çıktı. Plastisiteyi sağlayan şey ise başta duysal (burada koku duyusu) olmak üzere bizim ona verdiğimiz her türlü dış uyaran. Bu gibi uyaranlar sinir hücrelerimizi ve dolayısıyla nöral dokuyu olumlu yönde geliştirebilmektedir. 2- Güzel kokular gerçekten hafızayı düzeltebilir, biliş ile ilgili bölgenin fonksiyonunda düzelme sağlayabilir mi? Prof. Dr. Öztürk: Bunun kokunun içeriği ile çok fazla ilgili olduğunu düşünmüyorum. Önemli olan dışarıdan bir uyarı gelmesi tabii ki. Ancak bu kokular uzun süreli deneklere verilmiş dolayısıyla da bir miktar çekici ve hoşa giden koku olması süreci olumlu etkileyecektir. Koku duyusunu taşıyan sinirimiz beynin bir uzantısı gibidir ve direkt olarak duyuları, duyular için bir durak olan talamusa uğratmadan limbik sisteme aktarır. Koku alma sistemi hafıza ve duyular için çok önemli olan limbik sisteme (beynimizde dış faktörlerden gelen uyarılara bağlı olarak gelişen hem doku ve organlara hem de duygusal tepkilere verdiği yanıtları yöneten sistem) doğrudan projeksiyonları olan tek duysal sistemdir. Beynin öğrenme ve hafıza sistemlerine bu benzersiz erişim nedeni ile koku alma sistemi doğrudan nöral aktivasyon yolu ile bu sistemlerin bozulmasını önleyebilir ya da bozulmuşsa bunu tersine çevirebilir. Doç. Dr. İsmail Bozkurt: Koku duyusu çok özel bir özelliğe sahiptir. Beynin anıları hatırlamak ve oluşturmaktan yani hafızadan, cinsel dürtüden, acıkma ve susama, uyku düzeni, stres, öfke, yer ve yön duygusu gibi hayati pek çok konuyu yöneten limbik sistem ile direkt bağlantısı olan tek duyumuzdur. Diğer duyularımıza talamus üzerinden limbik sistem ile bağlantı kurarken, olfaktor yolaklar beynin hafıza ve öğrenme merkezine aracısız ulaşır. Dolayısıyla koku aracılığıyla hafıza kaybını engelleme veya geriye çevirmek hedef haline gelmiştir. Bilişsel fonksiyon bozukluğu olanların neredeyse tamamında konuşma bozukluğu, depresyon gibi mod bozuklukları, dikkat, dil becerisi bozuklukları ve uyku bozuklukları çok sık birliktedir. Bu tedavilerin bu bulgulara da iyi geldiği düşünülebilir. 3- Bu araştırma yaşlılarda meydana gelen hafıza ile ilgili hastalıkların tedavisi konusunda yardımcı olabilir mi? Doç. Dr. İsmail Bozkurt: Koku hücrelerinin ve dolayısıyla koku duyusunun kaybı ile hipokampustaki gri cevherin inceldiği gösterilmiştir. Ek olarak koku kaybıyla beraber bunama, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve bazı bilişsel bozuklukların ortaya çıkışı tespit edilmiştir. Bu da bizlere kokunun hafıza sorunları yaşayan hastaların tedavisinde önemini göstermiştir. Düzenli kokular sayesinde, MR çalışmalarında hipokampus ve talamustaki gri cevher katmanının kalınlaştığı görülmüştür. Yine Parkinson hastaları üzerinde yapılan bir çalışmada düzenli kokuların konuşma becerisini geliştirdiği ve Sudoku çözme kabiliyetini artırdığı gösterilmiştir. KOLAY ULAŞILABİLEN BİR TEDAVİ Prof. Dr. Öztürk: Bu çalışma, orta derecede demanslı yaşlı hastalarda koku zenginleştirme yani kokuya maruz bırakmanın, kontrol gruplarına göre hafıza, koku tanımlama, depresyon, dikkat sözel akışkanlık ve dil becerilerinde önemli olumlu gelişmeler sağladığını göstermiştir. Ayrıca günümüzde halen tüm demans tipleri için olumlu katkı sağlayacak tedavi yöntemleri mevcut değil. Böyle kolay ulaşılabilen ve maliyet açısından oldukça düşük yöntemler hem hastalık için hem de henüz hasta olmamış kişilerin bilişsel faaliyetlerini olumlu etkileyecektir. Limbik sistem ile olan bağlantıdan dolayı, güzel kokular aynı zamanda duygusal durum üzerine de etki gösterir. Yapılan çalışmalarda, lavanta ve limon otu gibi esansiyel yağların stres seviyelerini azalttığı gösterilmiştir. Kısacası, güzel kokular ile insan daha az stresli ve daha sakin kalabilir. 4- Gül, portakal, limon, nane, okaliptüs, biberiye ve lavanta kokularının yanı sıra başka hangi kokular beyne ve hafızaya iyi gelebilir? Doç. Dr. Bozkurt: Geçmişte, kafa travması, Parkinson hastalığı ve yaşlanmaya bağlı demans yaşayan hastalarda, reçineli, çiçeksi, meyveli ve aromatik koku grupları ile hafızanın kuvvetlendirebildiği gösterilmiştir. Aslında kokuların cinsinden ziyade, kokulara maruz kalma süresinin daha önemli olacağı düşünülerek bu çalışmalarda kokular gece uyurken verilmiştir. Zira, bir gün boyunca ortalama 80 defa bir kokuyu açıp koklamak pratik olmayacaktır. Dolayısıyla, farklı kokular oluşturan kombinasyonların gece yatılan ortamda bulundurması etkili olacaktır. Koklamak beyne iyi geliyor Peki nasıl iyi geliyor? Hiç yanınızdan geçip giden birinin parfüm kokusu sizi yıllar öncesine, nostaljik bir yolcukla götürmedi mi? Tanıdık bir koku, çocukluğunuzda yaşadığınız bir anıyı anımsatabilir. Bu nedenle, kokular sıklıkla duygusal anılarla bağlantılıdır ve duygusal durumları hatırlamak için kullanılabilir. Kokuların hafızaya ve bilişsel işlevlere etkisi oldukça güçlüdür. Beyin, kokuyla ilgili bilgileri işlerken, bu bilgilerin hafızada daha uzun süreli bir şekilde saklanmasını sağlar. Kokular, geçmiş deneyimlerle ilişkilendirilebilir ve bu da hafızanın hatırlama sürecini kolaylaştırabilir. Kokular ayrıca dikkati artırabilir ve konsantrasyonu destekleyebilir. Örneğin, nane kokusunun zihinsel uyanıklığı artırdığı ve konsantrasyonu iyileştirdiği bilinmektedir. Uzman Klinik Psikolog Selin Erekli