SON DAKİKA
Genetik ‘out’ yaşam tarzı ‘in’! Hedef 80'li 90'lı yaşlar... Prof. Dr. Osman Müftüoğlu yazdı
Kendimize iyi bakmalı, sağlığımızı dikkatle korumalıyız! Bu bildik cümleyi zannederim ben dahil pek çok sağlık uzmanından hemen her gün okuyor ya da işitiyorsunuz. Peki, düşündüğümüz kadar kolay bir şey mi sağlığı korumak? Muhtemelen değil. Değil çünkü her konuda olduğu gibi burada da bazı sorunlar var.
Temel sorunlardan biri “insanların geleceği planlamak yerine günü kurtarmayı ya da yaşamayı tercih etmeleri”.
Evet, durum net ve açık olarak aslında bu. “Gelecekten bana ne? Ben bugünü kurtarmanın derdindeyim!” diyenlerin sayısı oldukça fazla. Haksızlar mı? Hayır!
Hayır çünkü biyolojimiz de bize “Yarın nasıl olsa öleceğimiz için yiyip içmemizi, keyfimize bakıp yan gelip yatmamızı, yarını düşünmek yerine yaşadığımız anın tadını çıkarmamızı” telkin ediyor.
Muhtemelen de bu nedenle yaşlılığımızı, 60’lar 70’lerden sonraki zorlu yıllarımızı ya “şansımızın yaver gitmesine” ya “genetik mirasımızın gücüne” ya da “genetik problemlere”, bazen de ikisine birden bağlayıp işin içinden çıkmaya çalışıyoruz.
Doğru mu? Kesinlikle değil! Araştırmalara bakılırsa genetik “out”, yaşam tarzı “in”.
Mademki “yarı uzun ömürlü yıllar”ımızı yani “60’lı 70’li ömür yaşı” hedeflerimizi geride bıraktık, yeni bir hayata yelken açıp “yeni uzun ömür”le “80’li 90’lı yaşları” -bir şansızlık ya da aksilik olmazsa- hedeflemeye başladık, o halde yeni ve farklı stratejilere, taktiklere ihtiyacımız olmalı.
Bilim insanlarına göre şu bilgi çoktan kesinleşti: 30 yıl evvel ömür süremiz ve kalitemizin hepi topu yüzde 30’unun “genetik miras” ile bağlantılı olduğunu düşünüyorduk. 15-20 yıl evvel aynı bilim insanları bu rakamı aniden yüzde 20’lere indiriverdiler. Silikon Vadisi’nin girişimci, parlak ve hızla zenginleşen çocukları, hatta Stanford Üniversitesi’nin Uzun Ömür Araştırmaları Merkezi bile geçtiğimiz 10 yılda bu rakamdan da vazgeçtiler ve “Söz konusu yaşam kalitesi ve uzun ömürlülük olduğunda genetik en çok yüzde 10’luk bir belirleyicidir” dediler. Hatta bazı bilim insanları bu rakamı yüzde 5’e indirmeyi bile teklif ettiler. Haksız da sayılmazlar.
Bilimsel araştırmalar diyor ki: “Biz ne olmaya karar verirsek, o oluruz. Çevremiz bizi ne olmaya teşvik ederse beden ve ruhumuz o yönde şekillenir.” Peki, neden? Bu önemli, iddialı ve muazzam değişimin sebebi ne? Yanıt tek bir sözcükte saklı: EPİGENETİK!
DNA ‘BİLGİ’ EPİGENETİK ‘YAZILIM’DIR
Stanford Üniversitesi Longevity / Uzun Yaşam Merkezi’nin kurucusu ve başkanı Laura L. Carstensen diyor ki: “Uzun ömür biliminin aslında GERİATRİ -yaşlı sağlığı ve hastalıkları bilimi- ile değil PEDİATRİ -çocuk sağlığı ve hastalıkları bilimi- ile başlaması gerekir”. Carstensen’a göre, “Hatta başlangıcı doğumdan da öncesine, bebeğin anne rahmine düştüğü andan başlatmamız daha doğru olur. Zira anne ve babalarımızdan miras aldığımız genlerimiz tüm hücrelerimize kodlanmış olsa da bu genlere nasıl davranmaları gerektiği, ne zaman kapanıp, ne zaman açılmaları, ne zaman üretip, ne zaman durmaları ve benzeri tavsiyeleri ana rahmindeki ve bebeklikteki ömrümüz dahil yaşamımız boyunca yiyip içtiklerimiz, düşündüklerimiz, uyku kalitemiz, aktivite düzeyimiz, soluduğumuz hava, içtiğimiz su, maruz kaldığımız stresler, kısacası DNA’mızın dışındaki faktörler daha çok belirliyor.”
Epigenetikteki bu heyecan ve ilham verici yeni bilgiler, kişisel kararlarımız ve seçimlerimizle, yaşadığımız çevresel koşulların genlerimizle konuştuğunu, onları iyi ya da kötü yönde değiştirebildiğini kanıtlıyor. Özetle “DNA’mız ve ‘GENOM’umuz sadece bir ‘BİLGİ’, ‘EPİGENETİK’ ise ‘ona nasıl çalışacağını söyleyen, onun neleri yapacağını ya da yapmayacağını belirleyen değişken bir ‘YAZILIM’dır.” DNA’mız ve genomumuz değişmese bile yazılımı her zaman her yaşta değiştirme şansımız vardır.
Epigenom yaşam süremiz boyunca -anne karnından ölüme kadar- DNA’mızın davranış biçimlerini sürekli etkiliyor ve değiştiriyor. Annelerimizin hamileyken yiyip içtikleri -hatta düşündükleri-, bizi emzirip emzirmediği, dahası yaşadığımız şefkat düzeyinin yoğunluğu bile DNA’mızı etkileyerek bizim için önemli bir “GELECEK BELİRLEYİCİSİ” olabiliyor. Kısacası patron genetik değil epigenetik, yani bizim iyi ya da kötü olan yaşam tarzı seçimlerimiz ve yaşadığımız çevre ve o çevreyle kurduğumuz ilişkiler.
ANNE SÜTÜ SADECE BESİN DEĞİL
Bilim insanlarına göre bebekler anne sütüyle sadece beslenmiyor. O sütle anne memesinden bedenlerine giren meme epitel hücrelerindeki mikroRNA’lar (miRNA’lar) ile adeta yeniden programlanıyor. Belki de bu nedenle uzun süre anne sütüyle beslenen çocuklar örneğin obezite salgınından daha kolay uzak kalabiliyor, daha sağlıklı ve daha mutlu büyüme şansı yakalayabiliyor. miRNA’ların önemini önümüzdeki dönemde çok daha sık tartışacağız. Yiyip içtiğimiz gıdalardaki moleküllerin bile miRNA’lar aracılığıyla epigenetik değişimleri nasıl oluşturabildiklerini daha sık konuşup tartışacağız.
MÜKEMMEL BİR ‘YAŞLANMA PLANI’ YAPIN
“Anı yaşamak” muhakkak ki iyi bir şey. Bunu sık sık ben de tavsiye ediyorum ama YAŞAM SÜREMİZ ile SAĞLIKLI ÖMÜR SÜREMİZİ örtüştürmek -eşitlemek- yaşlılığımızı da sağlıkla tamamlayarak hayata veda etmek istiyorsak “geleceğe de yatırım yapmak”; yeni ve daha doğru, etkili ve kalıcı, olumlu ve güzel, YAŞAM TARZI DEĞİŞİMLERİNİ -yaşımız ne olursa olsun- devreye sokmak ve “YAŞADIĞIMIZ ÇEVRENİN KOŞULLARI”nı da iyileştirmek zorundayız. Bilelim ki “ÖNÜMÜZDEKİ YOL” -ömrümüz- beklediğimizden daha zorlu ve uzundur. Ve bu “YENİ UZUN ÖMÜR SENARYOSU”nun muhtemel zorlukları ve sorunlarını çözmek için bizim de yeni hikâyeler yazmamız lazımdır.