SON DAKİKA
Beyazlayan saçların sorumlusu sadece yıllar mı? Filmlerdeki gibi bir gecede saç beyazlar mı?
Her ne kadar son yıllarda gri saç moda olsa da saçlarımızda beyazları görmeye başladığımız zaman hepimiz ‘Yaşlanmaya başladım’ diye panik yapıyoruz. Kimine 20’li yaşlarında aklar düşüyor, kimi 50 yaşında hâlâ üzüm gibi kapkara saçlarını savuruyor. Saçların beyazlaması yaşlanma sürecinin normal bir parçası… Genetik, beslenme, belirli sağlık koşulları ve yaşam tarzı da bu sürece katkıda bulunabiliyor. Peki saçların beyazlamasını yavaşlatabilir miyiz? Neden bazılarının saçı daha erken beyazlıyor? Stres gerçekten önemli bir faktör mü? Hürriyet.com.tr'den Sedef Batı'nın haberi...
Hasan Abi'yi ilk gördüğümde ya oyun olsun diye saçlarına boya sürmüştür ya da kafasından aşağıya un dökmüştür diye düşünmüştüm. Bizin evin arkasındaki sokağa yeni taşınmışlardı. Ben o zaman 7-8 yaşlarındaydım, o da 14-15 civarındaydı. Benim saçlarım kömür gibi siyahtı onunkiler ise bembeyaz. Yaşıtım olmadığı için birlikte oynamıyorduk ama onu her gördüğümde merak ediyordum saçları neden böyle beyaz diye. Birkaç kez gördükten sonra saçındaki beyazlığın un olmadığını anlamıştım ama sebebini bir türlü anlayamıyordum.
NEDEN SAÇLARIN BEYAZLAMIŞ ARKADAŞ?
Çocukluk işte, onu her gördüğümde ‘Neden saçların beyazlamış arkadaş’ şarkısını mırıldanıyordum ama çok sessiz sakin biri olduğu için hiç tepki vermiyordu. Belki de içinde fırtınalar kopuyordu ama belli etmiyordu hiç. Çocuk aklımla saçlarının neden beyazladığı hakkında fikir yürütmeye çalışıyordum. "Belki de yaşlı ama çocuk gibi görünüyor" diye düşünüyordum. Çok ilgimi çektiği için nedenini öğrenmek istiyordum; nihayet öğrenince uzun süre etkisinden kurtulamadım. Meğer daha ilkokul birinci sınıfa giderken bir Trafik kazası geçirmiş Hasan Abi. O kadar ciddi bir kazaymış ki tam 1 ay yoğun bakımda kalmış. Günlerce hareketsiz yatmış, hep ölecek diye beklemişler ama o sonunda yaşama tutunmuş ve hiçbir beyin hasarı kalmadan hayata dönmüş. O kazadan kalan izler yavaş yavaş kaybolsa da saçlarına tek tük beyazlar düşmeye başlamış daha çocuk yaşında. Birkaç yıl içinde de tamamen beyaza dönmüş saçları. Kimi yaşadığı strese bağlamış, kimi de kaza esnasında geçirdiği kafa travmasına. O dönemde internet olmadığı için girip araştıramadım ama her merak ettiğim şeyi sorgulamaya gittiğim kütüphanede aldım soluğu hemen. Ansiklopedileri karıştırdım ve gerçekten de kişinin beklemediği bir anda yaşadığı bir travmanın, aldığı üzücü bir haberin, geçirdiği ağır bir kazanın, duygusal buhranın saçın beyazlamasına neden olabileceğini okudum. Zaten eski Türk filmlerinde de bir gecede saçı beyazlayan esas oğlanlar, kızlar yok muydu?
O günden sonra Hasan Abi'yi görünce şarkı söylemeyi kestim ama bu sefer beni aldı bir korku... Çünkü sürekli kaza yapıyordum ve ne zaman bir yere çarpsam ya da düşsem saçlarım beyazlayacak diye korkmaya başladım. Çoğunlukla bisiklet kazası geçiriyordum, sürekli düşüp kendimi yaralıyordum. Bir keresinde yine feci bir şekilde bisikletten düşmüştüm. Apar topar acile gittik, bacağımı dizime kadar alçıya aldılar. Uzun süre yürüyemeyecektim ama benim düşündüğüm tek şey vardı. Doktora “Saçlarım beyazlayacak mı?” diye sorduğumda herkes kahkahayı basmıştı. "O da nereden çıktı?" diye garip garip yüzüme bakmıştı ama gerçekti işte. "Olur mu hiç öyle şey?" diye benimle dalga geçmişlerdi ama ben ne zaman bir kaza geçirsem hep günlerce saçlarımı kontrol ettim. O kadar kazaya ve 44 yaşıma rağmen saçlarımda halen tek tük beyaz var ama birkaç tel bile insanın moralini bozmaya yetiyor.
-- Peki, yaşanan kaza, travma, ruhsal çöküntü nasıl oluyor da saçları beyazlatıyor?
-- Bir gecede saçlar beyazlar mı?
-- Neden bazı insanların saçları daha erken beyazlıyor?
-- Beyazlayan saçları geri döndürmek mümkün mü?
-- Saçların beyazlaması gecikebilir mi?
Saçlarımızın beyazlamasının en büyük nedenin genler olduğunu biliyoruz ama saç beyazlamasını hızlandıran pek çok sebep var. Bunların en bilineni de stres…
Aslında saçın beyazlaması doğrudan stres ile ilgili değil ancak stres faktörü beyazlamayı hızlandırabiliyor. Cleveland Clinic'te saç bozuklukları ile lazer ve kozmetik dermatoloji alanında çalışan Doç. Dr. Shilpi Khetarpal, insanlarda, hayvanlardan farklı olarak saçın amacının ve işlevinin farklı olduğunu belirtti ekledi:
"Çünkü bizim saçlarımız aynı zamanda estetik amaçlı. Saçımızın şekli ve rengi fiziksel görünümümüzü değiştirir ve vücut imajımızı etkiler. Saçımızın rengi ne olursa olsun zamanla yavaş yavaş gri veya beyaza döner. Saç beyazlaması, özellikle erken yaşlarda ortaya çıkarsa, kişinin öz güvenini etkiler çünkü bu durum yaşlılık belirtisi olarak algılanır." Deri ve Zührevi Hastalıklar Uzmanı Prof. Dr. Server Serdaroğlu, saçların beyazlamasının sadece yaşa bağlı bir sorun olmadığını, birçok farklı faktörün birleşmesiyle her yaşta karşımıza çıkabileceğini ancak en önemli faktörün genetik olduğunu ifade etti. Dermatolog Dr. Yasemin Fatih Amato da saç beyazlamasının nedenleri arasında genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığını, bu nedenle bazı insanların genetik yapıları nedeniyle daha genç yaşlarda saç beyazlaması yaşayabildiklerini belirtti. Amato, saç beyazlamasının diğer nedenleri arasında yaş, stres, hormonal değişiklikler, sigara içme, aşırı ultraviyole ışınlarına maruz kalma ve bazı ilaçlar gibi faktörlerin de bulunabileceğini, bu nedenlerden birinin veya birkaçının saç beyazlamasını tetikleyip hızlandırabileceğini sözlerine ekledi.
STRES SAÇLARI BEYAZLATIYOR MU?
Saç köklerinde, saça rengini veren melanin pigmentini üreten melanosit adlı kök hücrelerin bulunduğunu, melanositlerin belirli bir süre melanin yapmaya devam ettiğini ancak yaşlandıkça bu hücrelerin ölümüyle saçın gri veya beyaza döndüğünü anlatan Dr. Khetarpal, bir kişinin saçının ne zaman beyazlamaya başlayacağının yaştan başka faktörlerin de belirlediğini ifade etti ve ekledi: “Bu faktörlerden ilki genetiktir. Eğer ebeveynlerinizin saçı erken yaşta beyazlamaya başladıysa, sizin de öyle olma ihtimaliniz var. Kronik stresin vücut üzerinde birçok etkisi vardır, saç da buna dahildir.” Stresin de saç beyazlaması üzerinde etkili olduğu çok yeni bir bilgi değil. 2013 yılında yapılan bir araştırma, farelerde stres ve saçın beyazlaması arasında bir ilişki olduğunu gösterdi. 2020 yılında yapılan başka bir araştırma da aşırı stresin saçların beyazlamasını hızlandırdığını bilimsel olarak doğruladı. Fareler üzerinde yapılan deneylerde strese maruz bırakılan hayvanların kıllarının geri dönülemez bir şekilde beyazladığı görüldü. Harvard Üniversitesi'nden Dr. Ya-Chieh Hsu önderliğindeki araştırma aşırı stres ve saçların beyazlaması arasındaki ilişkiyi ortaya koydu. Araştırmacılar stresin kavga et-kaç tepkisine dahil olan sinirlerin saçta renk pigmentlerini üreten kök hücrelerin yok olmasına sebep olan bir hormon salgıladığını keşfetti. Nature dergisinde yayımlanan araştırmaya göre Hsu ve ekibi teorilerini ilk olarak fareler üzerinde denedi. Kafeslerini sallayarak, hormon enjekte ederek, yuvalarını ıslatarak ve ışıklandırmayı değiştirerek farelerin stres seviyelerini artıran ekip, bu şekilde strese maruz kalan grubun tüylerinin erkenden beyazlamaya başladığını gözlemledi. Stresin saç beyazlamasını hızlandırabileceğini veya tetikleyebileceğini ancak saç beyazlamasının sadece stres nedeniyle gerçekleştiğinin söylenemeyeceğini belirten Amato, "Saç beyazlamasının stresle ilişkisi hakkında yapılan bazı çalışmalar, stresin saç hücrelerinde meydana gelen değişiklikler nedeniyle saç beyazlamasını hızlandırabileceğini gösterdi. Bununla birlikte, bu konuda yapılan çalışmaların sonuçları tam olarak anlaşılmış değil ve daha fazla araştırmanın yapılması gerek" dedi.
Dr. Khetarpal, iyi ve sağlıklı bir beslenme düzeninin stresin saç üzerindeki bazı olumsuz etkilerini tersine çevirebileceğini; balık, zeytinyağı, taze meyve ve sebze gibi antioksidan kaynakları bakımından yüksek bir diyetin, stresi azaltabileceğini ifade etti. Saçları sağlıklı tutmak için protein açısından zengin beslenmek, bol miktarda meyve ve sebze içeren sağlıklı bir Diyet uygulamak ve egzersiz veya meditasyon ile stresi azaltmak gerektiğini vurgulayan Khetarpal, saçların beyazlamasına neden olduğu bilinen diğer faktörler arasında sigara kullanımı ve beslenme eksikliklerinin de (D vitamini, B12 veya ferritin gibi) yer aldığının altını çizdi.
Özellikle Genetik faktörlerle birleşen stresin genç yaşta saç beyazlamasının en önemli sebebi olarak karşımıza çıktığını belirten Serdaroğlu, yetersiz ve dengesiz beslenme sonucunda yaşadığımız vitamin eksikliklerinin belirti olarak saç beyazlaması şeklinde karşımıza çıkabileceğini söyledi. Serdaroğlu, "Estetik bir kayıp olarak gördüğümüz saç beyazlaması, aslında ciddi bir sağlık sorununun da habercisi olabilir Bu durumun önüne geçebilmek adına düzenli beslenmek, vitamin değerlerini kontrol ettirmek ve buna uygun bir takviye programı almak gerekir" dedi. Saç beyazlamasının genetik yatkınlık ve saçınızın yaşadığı çevre koşulları gibi diğer faktörlerden de etkilenebileceğinin altını çizen Amato, "Sağlıklı bir diyet, saçınızın güçlü ve parlak kalmasını sağlar. Saçın sağlıklı bir şekilde büyümesi için, yeterli protein, demir, çinko ve B vitamini alımı önemlidir. Bu mikronutrientler için kaynak olarak, et, balık, tavuk, yumurta, baklagiller, meyve ve sebzeler gibi sağlıklı besinler tüketilmeli" dedi.
SİGARA VE ALKOLÜN SAÇ BEYAZLAMASINDA ETKİSİ VAR MI?
Sigara ve alkolün saç beyazlaması üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olmadığını, ancak sigaranın, saç foliküllerine zarar vererek saçın dökülmesine neden olabileceğini belirten Amato, "Sigara kullanımı cildin ve saçın daha az nemli kalmasına dolayısı ile saçın daha kırılgan ve zayıf olmasına yol açabilir. Alkol de vücutta su kaybına neden olduğu için saçın kurumasına ve kırılgan olmasına neden olur ama beyazlaması üzerinde etkili değildir" dedi.
Stres ve travmaya bağlı olarak Saç Beyazlaması olarak bilinen canities subita 1800’lü yıllardan itibaren kayıtlara geçirildi. Yapılan güncel araştırmalar, sebebi tam olarak bilinmese de bazı insanlarda saçın çok hızlı (hatta 1-2 günde) beyazlaşabileceğini gösteriyor. Serdaroğlu, ani saç ağarmasına tıpta ‘canities subita’ denildiğini, aslında saçların renk değişmediğini, renkli olan saçların döküldüğünü söyledi. Stresin bu durumu daha da ağırlaştırdığını, yani şok durumunda saç dökülmesinin meydana gelebildiğini vurgulayan Serdaroğlu, bu durumda dökülen saçlar da çoğunlukla renkli saçlar olacağından beyaz saçların kaldığını, böylece tüm saçın beyazlamış gibi göründüğünü söyledi. Yeşilçam filmlerinde bir gecede üzüntüden, stresten saçları beyazlayan insanların hikayelerini yıllarca izledik ama 'Film işte' deyip geçtik.
Uzmanlar ise bu hikayelerde doğruluk payı olduğunu belirtiyor. Yeşilçam filmlerinde üzüntüden bir gecede saçına aklar düşen insanların sahnelerine sıkça rastladık. Cüneyt Arkın'la Fatma Girik'in başrollerini paylaştığı ‘Gönülden Yaralılar’ filminde kederden Fatma Girik'in saçları bir gecede ağarmıştı. Yine ‘Kurban’ adlı Türk filminde kabadayı Şahin karakterine hayat veren Kadir İnanır’ın polis kardeşi Bekir’in ölümü üzerine, saniyeler içinde saçları beyazlamıştı. Serdaroğlu, stres yüzünden saçın bir gecede beyazlayabildiği inancının oldukça yaygın olduğunu söyledi ve yaşanmış bir vaka örneğini bizimle paylaştı.
“Kaptan Pilot Eric Moody, 1982’de Kuala Lumpur’dan Perth’e uçuş sırasında uçağın dört motorunun birden durduğunu, Cakarta havalimanına acil iniş yapmak zorunda kaldığını belirtmiş. Bütün bu süreç boyunca pek korku belirtisi göstermeyen Moody’nin altı ay sonra saçlarının bir tutam beyazladığı, bir yıl sonra ise bütün saçının ağardığı belirtilmiş” Amato ise ağır stres, ağır anemi, hipertiroidi, ağır endokrin hastalıklar, beslenme bozukluğu ve kanser hastalarında hızlı beyazlaşmanın söz konusu olabileceğini, bazı ilaçların saçın beyazlaşmasını hızlandırdığını, Türk filmlerine konu olmuş bir gecede beyazlayan saçların nadir de olsa yaşanan bir durum olduğunu ifade etti. Bu konuda gerçekliği bilimsel olarak kanıtlanmasa da yıllar içinde kısa sürece saç beyazlamasına neden olduğu iddia edilen pek çok vaka örneği var ve örnekleri çoğaltmak mümkün. 1793 yılında tahtından indirilen Marie Antoinette’in, giyotine gideceğini bildiği için müthiş düzeyde strese maruz kaldığı ve saçlarının bir gecede bembeyaz olduğu iddia ediliyor. Ancak o vakada gerçekten de beyazlamanın nedeninin stres ve travma olduğu kesin değil. Kendisine hapishanede saç boyası verilmediği için saçları gerçek rengine dönmüş de olabilir. Yaşanan kazalar sonucu saçları beyazlayan insanların vakalarına da rastlanıyor. Kaza anında yaşanan travma nasıl saçların beyazlamasına neden oluyor? Dermatoloji Uzmanı Dr. Sertaç Sever, bu tür yoğun psikolojik travmalarda kanda oksidasyonun arttığını, vücutta yeterli antioksidan kapasitesi de bulunmazsa saç köklerindeki melanositlerin etkilendiğini ve siyah pigment üretemediğini böyle durumlarda saçın kökten beyazlamaya başladığını belirti. Sever, tarihte Marie Antoinette, Thomas More, İskoç Kraliçesi Mary gibi örnekler olsa da kaynaklarda beyazlama süreçleriyle ilgili tutarsızlıklar olduğunu vurguladı. Sever bazen saçkıran gibi hastalıklarda özellikle siyah renkteki saçlar bir anda döküldüğü için beyaz renkli saçların sağlam kalabildiğini ve bu durumda saçın beyazlamış gibi göründüğünü söyledi.