Kanuni'nin katliamı son anda önlenmiş!

Bizanslıların yazdığı kısa kronikler sayesinde Osmanlı İmparatorluğu'nu ilk defa farklı bir gözden okuyacaksınız. İlk kez Türkçe'ye çevrilen "Bizans Kısa Kronikleri"nde ilginç bilgiler yer alıyor. Kanuni Sultan Süleyman'ın Yahudi bir büyücünün kehanetleri yüzünden Hristiyanları karşı bir kıyım hazırlığında olduğu ve bunu Piri Paşa'nın engellediği kroniklerde yer alıyor.

Haberin Devamı

"İsa'nın doğumundan sonra 1553 yılı, 28 Ağustos'ta Sultan Souleimans büyük bir orduyla Perslerin üzerine yürüdü. O oradan dönerken, Moustafas isimli oğlu ki Hıristiyanları çok severdi, babasına itaat ederek kenti terk etti. Sultan onu yakalayarak, öldürdü. Bütün ordu babanın kendi oğlunu öldürttüğüne dair bu zavallı emirden haberdar olduğunda, hepsi gözyaşı döktü ve inançsız ve merhametsiz babanın kalpsizliği hakkında az üzülmediler."

Şahin Kılıç tarafından hazırlanan “Bizans Kısa Kronikleri” adlı kitapta Osmanlı tarihi hakkında irili ufaklı birçok bilgi ilk kez Türkçe olarak yayımlanıyor.

Kronikleri kısaca “Çeşitli konulardaki el yazma eserlerin boş bir sayfasında veya derkenar diyebileceğimiz sayfa kenarlarındaki boşluklara yazılmış olarak bulunan kısa notlar” olarak ifade edebiliriz. Kroniklerin yazarlarına gelince, bazı istisnalar hariç çoğunluğunun yazarı tespit edilememiş, anonim olarak değerlendirilmekte.

Yukarıdaki alıntıda Sultan Souleimans diye geçen, Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman. Moustafas isimli oğlu ise Şehzade Mustafa. Sultanın üzerine yürüdüğü Persler ise Safeviler.

“Bizans Kısa Kronikleri”, Osmanlılarla ilgili 14.yy'dan neredeyse 18.yy'a kadar ilginç kayıtlar ihtiva ediyor. 1543 sonrası olmayan Bizans sonrasında bile bu kronikler devam ediyor.

Haberin Devamı

Kroniklerde neler var?

Kroniklerde Bizans tarihinin yanı sıra, kilise tarihini aydınlatacak önemli olaylar da sıklıkla kaydedilmiş. Kısa haberler, olaylarla ilgili bahisler ve daha erken tarihte yazılmış kroniklerden yapılan alıntılarla veya imparatorluk ya da patriklik kataloglarından alındığı anlaşılan kayıtlarla, Bizans aristokrasisinin ya da Osmanlılar, Sırplar, Frenkler gibi yabancı hükümdarların soy ağaçları (doğumları, ölümleri), girdikleri savaşlar, zaferleri, yenilgileri, esaretleri gibi gelişmeler dışında, sel, deprem, yangınlar gibi felaketler, güneş tutulmaları gibi doğa olayları da atlanmamıştır.

Marmara Boğazı buz tutmuştu

Örneğin 1454 yılında buz dağlarının bütün Boğazı ve Marmara limanlarını doldurduğunu, insanların Galata'ya buz üstünde yürüyerek geçebildiklerini anlatan kronik yazarı, olayın görgü tanığı olarak ayrıntılar veriyor.

Haberin Devamı

1453’ten sonra kroniklerin tek konusu Osmanlı

1453’ten sonra, kroniklerin neredeyse tek konusu ise Osmanlılar. Kroniklerin önemli bölümü Athos, Patmos, Selanik, İstanbul ve diğer büyük manastır merkezlerinde ve çevrelerindeki cemaatlerde yazıldığı belirtiliyor. Manastır keşişleri, din adamları veya toplumun farklı sosyal tabakalarından eğitimli kişilerin yazdığı, Kıbrıs, Mora (Peloponnesos), Midilli (Lesbos), Argos, Nauplion, Girit gibi lokal (mahalli) kronikler veya aile kronikleri de söz konusu.

Buradan yola çıkarak kronikler sadece kilise ve manastır hiyerarşisinin, politik ve entelektüel elitlerin bakış açısını yansıtmadığını, aynı zamanda Bizans ve Post-Bizans dönemi Yunan toplumunun geniş sosyal tabakalarının görüşünü de yansıttığını söyleyebiliriz.

Gayri resmi tarih yazımı

Yazara göre bu kronikleri, Osmanlı egemenliğine girmiş veya bu tehdidi yakından hisseden Ortodoks halkın “kamuoyu” görüşünün yansıtıldığı “gayri resmi tarih yazımı” örnekleri olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır. Aynı zamanda, geç Bizans döneminde Bizans taşrasındaki nadir tarih yazımı faaliyeti olan Kısa Kronikler, Türk egemenliğinin genişlemesinin Grek-Ortodoks toplumun tarihi süreçlere olan ilgisini etkilemediğini göstermesi açısından da önemli. Bu kronikler Bizans kronik yazımı geleneğinin güçlü bir şekilde Osmanlı egemenliği altında da sürdüğünün en somut örnekleri.

Haberin Devamı

Osmanlı sultanları için kullanılan ifadeler

Kroniklerde Osmanlı sultanları için kullanılan ifadeler de yer alıyor. Osmanlı sultanları için kullanılan ilk olumsuz ifadelerin I. Bayezid için kullanıldığını görüyoruz. Onun için imansız, nefret edilen ve hilekâr gibi sıfatlar kullanıldığı ve Timur’a karşı yenilgisi ve ölümünün sevinçle karşılandığını görülür. Ancak I. Bayezid’den önceki Osmanlı hükümdarları için herhangi bir olumsuz ifade kroniklerde görülmüyor. II. Murad’ın 1422’deki İstanbul kuşatmasıyla başlayıp Balkanlarda devam eden fetih politikaları, kroniklere I. Bayezid’den sonra imansız, tanrısız gibi olumsuz ifadelerle anılan ikinci Osmanlı hükümdarı olmasına sebep olmuş.

Haberin Devamı

“Vahşi kurt ve gaddar canavar…”

II. Mehmed’den itibaren Bizans Kısa Kronikleri’nin neredeyse tek konusu Osmanlı fetihleri. II. Mehmed, kroniklerde ilk defa βασιλεύς/basileus olarak anılan sultan konumunda. Bizans imparatorları için kullanılan bu ifade dikkat çekici. II. Mehmed çok sayıda Hristiyan şehrini fethetmiştir. Buna rağmen kroniklerde beklendiği gibi ona yönelik olumsuz ifadeler çok sayıda not içinde birkaç istisna kronik notu hariç yaygın değildir. Bu istisnalardan birinde II. Mehmed’i Murat’ın inançsız oğlu olarak tanımlanır. Bir diğerinde ise Vahşi kurt ve gaddar canavar Emir Mehmet 6989 yılında öldü şeklindeki ifadedir.

II. Bayezid’e “büyük hükümdar”

I. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III.Murad dönemindeki seferler ve fetihler anlatılırken ise kronik yazarları, hislerini de yansıtmaktan geri durmamış. Bu sultanlar içinde II. Bayezid için büyük hükümdar/megas authentis, Kanuni Sultan Süleyman için yine basileus ve megas basileus ve III. Murad için de basileus unvanlarının kullanılması dikkat çekici. Bizans imparatorlarına dahi rastgele kullanılmayan megas sıfatı genellikle yaşlı ve başarılarıyla ün salmış hükümdarlara veya ortak imparatorluk durumunda büyük olanı nitelemek için kullanılmış. Yazara göre tarihte nadiren büyük Türk hükümdarları için megas sultanos (büyük sultan), megas amiras (büyük emir) gibi unvanlar kullanılmış olsa dahi megas basileus sıfatının bir Türk hükümdarı için kullanımına rastlanmıyor.

Yavuz Sultan Selim’e övgü

Yavuz Sultan Selim’in ölüm haberini (1520) kaydeden bir kronik yazarının, onun Hristiyanların koruyucusu, kiliseleri onaran ve yeni kiliseler yaptırmış âdil bir hükümdar olduğunu yazarak övgüler dizdiği ifadeler dikkat çekici.

Bu arada kronik yazarları daha ileri giderek Kanuni’nin hükmettiği Osmanlı topraklarını βασιλεία/basileia (imparatorluk) olarak tanımlamakta. Kitabı hazırlayan Şahin Kılıç, “Sultan listelerinden birinde Kanuni Süleyman’a kadar listeledikten sonra Osmanlılar denilen hükümdarlarımız bunlardı şeklindeki ifadesi megas baslileus sıfatıyla birlikte düşünüldüğünde en azından bu kronik yazarı için Bizans imparatorlarının kutsal sıfatlarının geride kaldığını söylemek mümkün” tespitinde bulunuyor.

Hristiyanlara karşı kıyım yapacaktı

Başka bir kronikte ise Kanuni’nin Yahudi bir büyücünün kehanetleri yüzünden Hristiyanlara karşı bir kıyım yapmak istediğini, ancak Piri Paşa’nın sultanı ikna ederek bu kıyımı önlediği anlatılır.

Bizans’tan Osmanlı egemenliğine geçiş sürecinde sıradan insanların yeni siyasi ve kültürel çevrelerini en azından kabullendiklerini izlemek de bu kroniklere bakarak mümkün. Zira 1500 yıllarında Selanik’te yaşayan Manuel Gerakes gibi ailesi ve çevresinde olup bitenleri kaydetmeye meraklı birinin, çocuklarının doğum ve ölümünün saatini Türk sabah ezanı okurken veya Cuma günü salâ okunduğu saatte şeklinde not düştüğü görülür. Diğer oğlu doğduğunda kendisinin Konstantinopolis’te olduğunu, başka bir kızı doğduğunda ise Hristiyan yortusu olduğunu not düşmüştür.