Kaligian'dan 'Taşnaklar ve İttihatçılar'

KAYNAKCnnturk.com

Tarihçi Dikran Mesrob Kaligian, bugüne dek ele alınmamış belgeler ışığında, Taşnaktsutyun partisinin Meşrutiyet dönemindeki stratejilerini, faaliyetlerini ve Abdülhamid istibdadını devirme mücadelesindeki müttefiki İttihat ve Terakki Cemiyeti’yle ilişkilerini inceliyor.

Haberin Devamı

Dikran Mesrob Kaligian, "Taşnaklar ve İttihatçılar" adlı kitabı Aras Yayıncılık'tan çıktı. Yayınevi "Tarihi Kentler ve Ermeniler: Harput" adlı çalışmasını da okurla buluşturdu.

Taşnaklar ve İttihatçılar

Taşnaktsutyun’un Meşrutiyet dönemindeki stratejilerini ve faaliyetlerini incelerken en merkezi mesele, partinin Abdülhamid istibdadını devirme mücadelesindeki esas müttefiki İttihat ve Terakki Cemiyeti’yle (İTC) olan ilişkileridir. İmparatorluk için, Ermeni nüfusun ayrımcılık ve zulümden kurtuluşunu ve makul ölçüde güvenliğini temin edebilecek başka bir uygulanabilir sistem düşünemediğinden Meşruti rejimin en yılmaz savunucusu olan ve bütün kaynaklarını Meşrutiyet’in başarısı için seferber eden Taşnaktsutyun, bu sebeple İTC subayları arasında geniş bir çevre edinebilmişti. Taşnaklara göre İttihatçıların pek fazla alternatifi yoktu. Meşrutiyet’in başarısı İTC’nin başarısından ayrı düşünülemezdi. Partinin İTC’yi savunması ve Adana katliamlarında yaşanan zulümden sonra bile işbirliğini sürdürmesi esas bu sebeptendi.

Haberin Devamı

Peki ne oldu da bir bakıma kader birliği etmiş olan iki parti arasındaki ilişki birkaç yıl içinde geri döndürülemez bir şekilde bozuldu? Kaligian, Taşnaklar ve İttihatçılar’da, 1915’e giden yolda kilit rol oynayan bu sorunun yanıtını, bugüne dek ele alınmamış belgeler ve kaynaklar ışığında arıyor.

Kaligiandan Taşnaklar ve İttihatçılar

Kitaptan:

"Başlangıçta İTC, toprakları yeniden dağıtma ve bütün köylülerin koşullarını iyileştirme konusunda kararlılık gösterdi ve bir Ermeni-Türk ortak komisyonunun kurulmasını kabul etti. Komisyon kuruldu ve 1909 karşıdevriminden hemen önce çalışmaya başlamaya hazırdı. Karşıdevrimin yenilgiye uğratılması İTC’nin siyasi konumunu güçlendirmiş olmasına rağmen, İTC ortak komisyonu feshetti ve bu fikirden vazgeçti. Talat, EDF’ye İTC’nin yüzleştiği siyasi zorlukları açıkladı; siyasi muhalefetteki gericiler Ermenilere verilen her imtiyazı mutlaka çıkarları doğrultusunda kullanacaktı.

Haberin Devamı

Vilayetlerden Kürt ve Türk mebuslar, onların menfaatlerini temsil ettiği ağalar ve büyük toprak sahipleri de ciddi engel teşkil ediyordu. EDF topraklar sorununu Ermeni nüfusun en acil ihtiyacı olarak takip etmeye devam ederken tüm taleplerini aynı anda dile getiremeyeceğini fark etti. Nitekim, toprak reformu taleplerini daha sonraya bırakarak en acil talep olarak toprakların iadesine odaklandılar.

Fakat 1910 yazıyla birlikte, parti, topraklar sorununun çözümünün tekrar tekrar ertelenmesi ve özellikle eski rejimde mülksüzleştirilen Ermeniler için idari tazminata izin verilmemesi nedeniyle hüsrana uğradı. Osmanlı yargısının toprak meselelerinde adil davranacak kadar ıslah edilmesinin yıllar alacağı kesin olduğundan, idarenin harekete geçmesi şarttı. Yılsonu geldiğinde, elle tutulur hiçbir ilerleme olmayacağı açıklık kazanmıştı. EDF’nin işbirliğine bağlılığına ve Adana’dan sonra bunu sürdürmek için yaptıkları fedakârlıklara rağmen, nihayetinde İTC’nin topraklar sorununu çözmeye istekli olmadığı açığa çıkıyordu. Bunun yanı sıra İTC’nin mevzuyu iyi niyetle ele almadığının fark edilmesi, EDF-İTC işbirliğine sekte vuracaktı."

Haberin Devamı

Dikran Mesrob Kaligian: Geç Osmanlı döneminde Ermeniler konulu çok sayıda dergi ve kitap makalesi kaleme aldı. 2001’den bu yana Armenian Review dergisinin editörlüğünü yürütüyor. Worcester State Üniversitesi’nde tarih dersleri veriyor.

Tarihi Kentler ve Ermeniler: Harput

Kadim medeniyetlerin kesişim noktası olan ve farklı halkların birbirine karıştığı Harput, Hovannisian’ın editörlüğünü yaptığı kapsamlı çalışmayla yeniden hayat buluyor. Eser, Harput’un çok katmanlı tarihine değinirken, bu bereketli toprakların Ermeni toplumsal hayatını ve kültürünü nasıl şekillendirdiğini gösteriyor.

Ünlü tarihçi Richard G. Hovannisian tarafından derlenen 14 ciltlik "Tarihi Kentler ve Ermeniler" dizisinin üçüncü kitabı Harput, Ermeni tarihinin Altın Ova’sının, birçok yazarın imgelemine kazınmış kadim kentin yanı sıra Malatya, Arapkir, Eğin ve Dersim yöresini de ele alıyor. Kitapta, Ermenilerin kökenine ilişkin tartışmalara, Harput'un mimarisine, ABDli misyonerlerin kurduğu Fırat Koleji'ne ve ABD konsolosluğunun bölgedeki varlığına dair incelemelere yer verilirken, Ermenice edebiyatın ana damarlarından biri olan taşra edebiyatının gelişimi ve Felaket'in ardından bunun nasıl bir dönüşüme uğradığı da yorumlanıyor.

Haberin Devamı

Harput, tarihe farklı bir perspektiften bakan ve uzun soluklu araştırmaların ürünü olan makalelerle Anadolu'nun çok katmanlı tarihine nüfuz etme imkânı sunuyor.

Tarihi Kentler ve Ermeniler dizisinin ilk iki kitabı Bitlis ve Muş (Eylül 2016) ve Van’ın (Kasım 2016) akabinde yayımlanan Harput’u izleyecek kitaplar: Erzurum - Sivas - Diyarbakır ve Urfa - Kilikya - Karadeniz - İstanbul - Kars ve Ani - İzmir - Kayseri ve Kapadokya - Küçük Asya - Musa Dağ.

Kaligiandan Taşnaklar ve İttihatçılar

Kitaptan:

"Harput ekolünün diasporada yaşayan ikinci kuşağı, yalnızca geçmişteki bir Harput, hayal ettikleri, istedikleri, özledikleri ve oluşturdukları, yok olmuş bir ülke hakkında yazdı. Edebiyatları, içlerinde kalan, anayurttan yanlarında getirdikleri, korumak ve muhafaza etmek için ihtiyaç duydukları bir geçmişi anımsatmakla kalmadı, o anayurdun yerini de aldı. Edebiyatları, eski memleketin bir tür devamı, onun ardılı oldu. Kaybı ifade etmek onu korumanın, onun yasını tutmanın bir yöntemidir ve edebiyat unutulmaya karşı bir silahtır. Bu yazarlar çağdaş yaşama ilişkin romanlar da yazdılar kuşkusuz, ama o zaman bile çoğu kez anayurdun dışında yaşayan, eriyip giden ve ölen mültecilere odaklandılar. Başka bir deyişle, bu yazarlar son tahlilde her zaman, eski memleketlerini onun bir parçasına tutunarak tasvir etmeye çalıştılar. Bu parça imge miydi, kalıntı mı? Anı mı, tanıklık mı? Sırasıyla, hepsi birlikte."

Richard G. Hovannisian: UCLA'de Modern Ermeni Tarihi Bölümü profesörüdür. Yayımlanmış eserleri, 14 ciltlik bu serinin yanı sıra, Armenia on the Road to Independence'ı, dört ciltlik Republic of Armenia'yı ve Ermeni tarih ve kültürü, Ermeni Soykırımı, Ortadoğu ve İslam alanlarında toplam on iki cildi kapsar. 1990'da Ermenistan Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçilmiştir; Erivan Devlet Üniversitesi ve Artsakh Devlet Üniversitesi'nden fahri doktoraları bulunmaktadır.