"100 Yasaklı Kitap" ve tuhaf hikayeleri

Farklı nedenlerle yasaklanmış, okuruyla arasına çeşitli engeller konmuş ve hemen hemen herkesin hayatında, düşünce ve iç dünyasında bir biçimde yer edinmiş kitapların; kimi zaman hazin, kimi zaman trajik, kimi zaman da komik yasaklanma hikayeleri Birol Aktaşın yazdığı 100 Yasaklı Kitapta bir araya geldi. Ağaçkakan Yayınları tarafından yayımlanan 100 Yasaklı Kitapta kitapların okuyucuya ulaşana kadar başlarından geçen hikayeler anlatılıyor ve bu hikayeler en az o kitapların içindekiler kadar ilgiyi hak ediyor.Tarih boyunca farklı farklı dönemlerde, bazı kitapların başına türlü badireler geldi. Çin Hükümdarı olan Shih Huang Tinin, Konfüçyüs okulundan gelen düşünürlerin eserlerini yaktırması tarihte bilinen ilk kitap kıyımlarından biri ve tarihi MÖ 259-210lara kadar uzanyor. O tarihten beri de hemen hemen dünyanın her bölgesinde iktidarlar, kitapları çok çeşitli gerekçelerle sürekli yasaklar durdu. İskenderiye Kütüphanesinin yakılması, engizisyonun Latince kaleme alınmış İncil dışındaki İncilleri yasaklaması, Hitler faşizminin toplu kitap kıyımları ve yaşadığımız coğrafyada da tanzimatla başlayıp 12 Eylül askeri darbesiyle devam eden toplu kitap imhaları ve yasakları tarihte bilinen en büyük felaketler.İşte bu kitaplardan bazılarının başına gelen ilginç yasaklanma hikayeleri: Evrim düşüncesi, yani yaşamın doğal süreçler sonucu ortaya çıkıp geldiği fikri, Eski Yunan'a kadar uzanır aslında. Modern anlamda biyolojik evrim düşüncesinin kökenini ise, Charles Darwin'den yüz yıl öncesine götürmek mümkündür. Darwin hakkındaki en önemli yanılgı, insan kökenini maymunlara dayandırdığı iddialarıdır. Tam aksine Darwin bu konuda uyarıda bulunmaktadır: İnsan, maymunlarla aynı türden gelmektedir ama maymun evrimi sonucu ortaya çıkmamıştır.Kitap 1859'da Yugoslavya'da, 1935'te Yunanistan'da yasaklanır. ABD'de 1925'ten 1967'ye kadar evrim teorisini öğretmek yaratılış düşüncesine aykırı bulunduğu için yasaktır. Kitabın ana karakteri askerlik günlerini çok zor şartlarda yapmış ve vicdanını yitiren bir adam olmuş, kitabın yasaklanmasına neden olan kısımlarda bu bölümlerde yazılı olan olaylardır. Türk Silahlı Kuvvetlerini tahkir ve tezyif suçlamasıyla 1981 yılında kitap toplatıldı ve yazar hakkında dava açıldı. 2 yıl süren yargılama sonunda kitap ve yazar aklandı. Milli Eğitim Bakanlığının 100 Temel Eser olarak okullarda çocuklara önerdiği kitaplar arasında bulunan Şeker Portakalını bir öğretmenin öğrencilerine performans ödevi olarak vermesi üzerine, bir veli kitapta küfürler ve argo sözcükler bulunduğu gerekçesiyle bakanlıktan kitabın yasaklanması için harekete geçmesini istedi. Bakanlık da kitabı inceleyerek kitabın Türk örf ve adetlerine uymadığı ve çocukların gelişimini olumsuz yönde etkileyecek unsurlar içerdiği gerekçesiyle öğretmen hakkında soruşturma başlatarak kitabın sakıncalı olduğunu tescilledi. Risale-i Nur, Said Nursi'nin Kur'an'ın bir kısım ayetlerini günümüz tasvirlerinden farklı olarak, felsefi-teolojik bir bakış açısıyla yorumladığı eserleridir. Risale-i Nur, Kur'an'ın baştan sona tüm ayetlerini değil imani konular ile ilgili 300 civarı ayeti açıklar. Türkiye'de 'Nurculuk' 1963 yılına kadar yasak olduğundan Nur Cemaati lideri Said Nursi'nin kitapları bir dönem yasaklandı. Tecavüze uğrayan 'beyaz' bir kadına karşı suçlanan 'zenci' bir adamın hukuk mücadelesini konu edinin roman, 1930'lu yılların Amerika'sını anlatıyor. Irkların milliyetlerin ötesinde genel olarak hümanist bir görüşü benimsemiş olan ve her şeyin ölçüsünün vicdan olduğunu düşünen yazar, ne yazık ki ırkçılık ve küfür içerdiği için yasaklandı. Yayımlandıktan bir yıl sonra Pulitzer ödülüne layık görülen roman sinemaya da uyarlanarak beğeni kazandı. Masallar herkesin çocukluğunu süsleyen edebiyat dünyasının dil,millet, zaman tanımaz çocukları olarak bilinir. İşte masalların en çağdaş en genç olanları arasına Harry Potter da dahil oldu. Milyonlarca çocuğun kalbine girmeyi başaran bu masal serinin sinemaya uyarlanmasıyla büyük ün kazandı. Harry Potter efsanesi tüm dünyayı kasıp kavururken önemlli bir haber duyuldu. Avustralya'daki Medowie Hristiyan Okulu, kitapta geçen cadı ve büyücülerin Hristiyan değerleriyle uyumsuz olduğunu açıklayarak kitabı okulda yasakladı. Kafka, Çek olmasına karşın eserlerini hep Almanca yazan bir yazardı. Buna rağmen 1933-1945 yılları arası Kafka da diğer Yahudi ve devrimci yazarlar gibi yasaklananlar arasında oldu. Hatta Nazi döneminde eserleri en çok yakılan yazarlardan oldu. Çekçe yazmadığı için Çekoslovakya'da da küskünlüğe sebep oldu ve bir dönem kitapları basılmadı. Uluslararası İstanbul Sanat Bienali, İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın 1987'den beri düzenlediği ve uluslararası alanda da adını duyuran bir etkinlik. Sanat çevresinin ilgi gösterdiği 9. Uluslararası İstanbul Sanat Bienali'ne TCK'nın 301. maddesinin gölgesi düştü. Serginin kataloğu, içinde bulunan asker, rütbe ve üniforma temalı üç resim TSK'yı aşağıladığı gerekçesiyle toplatıldı. Beyoğlu 3. Ceza Mahkemesi ise Toplatma kararına neden olan fotoğrafların hiçbiri AİHS normlarını ihlal etmemektedir açıklamasıyla toplatma kararını kaldırdı. Sait Faik'in siyasi yönelimi olmamasına rağmen, kahramanlarından birine yazınsal gardırobundan çıkardığı eski bir asker kaputu giydirmesi orduyu ve devleti aşağılamak, zor durumda bırakmak olarak algılandı. Hiçbir eleştirmenin aklına hayaline gelmeyecek bu gerekçeyle kitap Bakanlar Kurulu tarafından toplatıldı. Çizime çeşitli karikatür dergilerinde başlayan Feyhan Güver, adını kadın çizer olarak karikatür dünyasında duyurdu. Yarattığı 'Bayır Gülü' tiplemesiyle kırsal kesimdeki kadınlık hallerini tüm doğallığıyla okura anlattı. Dergilerde yayımladığı çizimlerini kitaplaştıran Güver, Halkın ar ve haya duygularını inciten genel ahlaka aykırı olması nedeniyle kitapları için toplatma kararı aldı. Oysa kitapta yer alan karikatürler daha önce Leman dergisinde yayımlandı ve bir yasağa maruz kalmadı. İlk modern realist anlatı kabul edilen roman ilk kez 1857 yılında basıldı. Büyük yankılar uyandıran Flaubert o dönem için bile şaşırtıcı olan gerekçeyle, ahlak ve dine aykırılık nedeniyle yargıç önüne çıkartılıp yargılandı. Gülünç dava yüzünden adı bugünlere gelen savcı Pinard, kitabın amacını evlilikte aldatmayı yüceltmek, cinsel duyuları kışkırtmak, dinsel ögelerle inanç konusunda kuşkular yaratmak olduğunu öne sürdü. Yargı sonunda zor da olsa yazar ve kitap aklandı. İlk basımı 1948 yılında yapılan Azizname, dönemin siyasi atmosferinin bir parodisidir ve taşlama türündedir. Ucu birçok kurum ve insana dokunan kitap uzun süre yasaklandı ve yurt dışına çıkma yasağı aldı. Kitap, İranlı doktorla evlenen Amerikalı bir kadının kızıyla birlikte, İran'dan kaçma çabasının öz yaşam öyküsü. Daha sonra sinemaya da uyarlanan kitap birçok ülkenin gündemine hızlıca oturdu. O dönemde İran'da yaşayan kocası Bozorg Mahmoody ise ülkesinin ve kendi imajını düzeltmek için 'Kızım Olmadan' isimli karşıt bir belgesel film hazırladı. Kitap İran'da ülkeyi dünyaya kötü gösterdiği gerekçesiyle yasaklandı. Sayısız esere imza atan Sevan Nişanyan, 1988de Insight Guide Turkey adlı bir kitap yayımladı. Kitabın tarih bölümünde 16. yüzyıla ait bir harita basılı. Haritada Karaman eyaletinin adı Caramania olarak geçmekte. Ancak 'C' harfi kitabın cilt zımbasına denk geldi ve Caramania adı aramania olarak göründü. Bakanlar Kurulu hemen harekete geçti ve bu ismin Armenia olduğuna karar vererek kitap hakkında toplatma kararı çıkardı. Dönemin bakanı Adnan Kahveci ile görüşen Nişanyan karşılıklı gülüştükten sonra bu yanlış anlaşılma düzeltildi ve kitap yeniden yayımlandı, tabii cilt zımbasına dikkat edilerek. Alice Harikalar Diyarındanın yasaklanma gerekçesi ilginç bir biçimde belki de çoğumuzun hayatta ulaşmaya çalıştığı çok ideal bir durum aslında. Kitap hayvanlara haddinden fazla insan özellikleri yüklenmiş olmasının insanlara hakaret sayılacağı, ilerde çocukların, hayvanlarla insanlara eşit düzeyde yaklaşacağı gerekçeleriyle 1931de Çinin Hunan eyaletinde yasaklandı, daha sonra aynı nedenlerden ötürü Amerikada da birkaç okulda kütüphanelerden kaldırıldı. Masalların ilk kopyasının tarihi 14. yüzyıla kadar uzanıyor. Ömrü bu kadar uzun olan kitap toplum ahlakını bozmakla suçlandı. Bu masalların doğduğu İslam coğrafyası bu suçlamaların başında yer aldı. Hala Irak, İran, Afganistan, Özbekistan gibi ülkelerde yasak olan masallar, Mısır'da da ahlaksızlık, cinsel ifadeler, dine iftira gibi sebeplerle yasaklandı. Ardından kitap Amerika'da aynı gerekçeyle 1926-50 yılları arasında 24 yıl yasak aldı. 1985'te yasak sırası bu kez İsrail'e geldi. Kimileri için argo olunca zaten yakıcı olan konu, bir de kadın argosu olunca iyice yakıcı hale gelir. Beyoğlu Cumhuriyet Savcılığı 2001'de 9. Asliye Ceza Mahkemesi'ne başvurdu ve kitabı toplatma kararı talebinde bulundu. Mahkeme, talebi yerinde bulmayarak geri çevirdi. Savcılık bu sefer 2002 yılında yayın sahibi ve yazar hakkında müstehcen kitap yazıp yayımlamaktan dava açtı. Fakat bilirkişi raporunda, kitabı edebi ve bilimsel olduğu yönünde karar çıkınca dava düştü ve kitaba olan ilgi artarak devam etti. Kitap, 2. Dünya Savaşı'nın vahşetini bir çocuğun gözünden anlatılıyor. Aydın Emeç, Kosinski'nin ilk kitabını Türkçeye çevirerek yayımladı. Kitap 1968'de tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de büyük ilgi gördü. Kimilerince komünizm propagandası yaptığı, kimilerince ise Amerikalılar tarafından para verilerek yazdırılmış olduğu gibi suçlamalara maruz kaldı ve Müstehcen nitelikte yayın yapmak suretiyle basın kanununa muhalefetten dava açıldı. Felsefenin Temel İlkeleri, Georges Politzer'in 1935-36 yıllarında verdiği derslerin öğrencileri tarafından tutulan notlardan oluşan bir çalışmadır. Dili basit, anlaşılır ve açık olan kitap 'sıradan insanı' felsefeye davet eder nitelikte. İlk etkisini SSCB'de gösteren kitap, aynı etkiyi, hatta daha fazlasını Türkiye'de gösterdi. Politzer 12 Eylül yönetimini de etkiledi, ilk basımı 1969 yılında yapılan kitap yasaklandı ve toplatıldı. Kitabın 12 Eylül'den sonraki ilk basımı ancak 1990 yılında yapılabildi.