Türk gibi mi görünüyorum?

"Türk gibi mi görünüyorum?", "Ağaçtan maşa, Kürt'ten paşa olmaz" ya da "Kocanın vurduğu yerde gül biter"... Dildeki bu ayrımcı ifadeleri "Kim kimi ötekileştiriyor?" sorusuyla toplayıp bloglaştıran Ahmet Özcan, bunların görmezden gelinmesi yerine, sorunsallaştırılması gerektiğini düşünüyor.

Haberin Devamı

"Türk Dil Kurumu, ayrımcı deyim ve atasözlerini sözlüklerden ayıklayadursun; biz, günlük dilde sürekli bir şekilde kullanılarak yeni nesillere aktarılan bu ayrımcı deyiş, deyim ve atasözlerini yalnızca toplayıp analiz etmeyi değil, ama aynı zamanda ifşa edip mahkum etmeyi düşündük.

Amacımız, ayrımcı dilin, görmezden gelinmesi yerine, sorunsallaştırılmasıdır. Kolektif bir çalışmanın ürünü olacak bu projeye, katkıda bulunmanızı umuyoruz."

"Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri Sözlüğü" adlı blog bu sözlerle başlıyor.

Blogun kurucusu Ahmet Özcan, dile yerleşmiş çok sayıda "ırkçı, aşağılayıcı, kötüleyici ya da hakaret içeren" ifadeleri ifşa edip, mahkum etmek isteyince bu blogu hazırlamış.

Şimdi, gündelik dile yerleşen bu "dikenler" kolektif bir çabayla ayıklanmaya çalışılıyor.

Özcan, blog ile ilgili sorularımızı yanıtladı:

Türklere karşı...* Neden ters bakıyorsun, Türk'ün domuz etine baktığı gibi
* Türk, Türk kalıyor
* Türk ile dostluk yap, ama sopayı elinden bırakma, her an ısırabilir
* Türk gibi mi görünüyorum?
* Bir Türk aptal değilse, o Türk değildir

Bize kendinizden biraz bahseder misiniz?

Siyaset Bilimi lisans derecemi Yıldız Teknik Üniversitesi'nden ve yüksek lisans derecemi Sabancı Üniversitesi'nden aldım. 2009 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde başladığım doktora eğitimim, "Son Kürt Eşkıyaları" üzerine yazmakta olduğum doktora tez çalışmamla devam ediyor.

Blog fikri ne zaman doğdu, nasıl gelişti?

Günlük hayatımda, her birimiz gibi, ayrımcı deyişlerle sürekli karşılaşıyordum. Bunlar, genellikle yakın çevre içinde dillendirilen, "ateş olmayan yerden duman çıkmaz" mantığıyla meşrulaştırılan ve ataların haklılığıyla dillendirilen deyişlerdir.

Araplara karşı...* Anladıysam Arap olayım
* Arap eli öpmekle dudak kararmaz
* Arap saçına dönmek
* Ne Şam'ın şekeri, ne Arabın zekeri
* Ahşaptan maşa, Araptan paşa olmaz

Günlük hayattan ve internetten topladığım bu deyişleri, "Kim kimi ötekileştiriyor?" sorusuyla "Türklere Karşı Yabancı Dillerde", "Kürtlere", "Ermeni ve Rumlara", "Gayri-Müslimlere", "Araplara", "Yahudilere", "Romanlara", "Kadınlara" karşı gibi kategorilere ayırınca dilimize ayrımcılığın nasıl nüfus ettiği ve dil üzerinden bizi nasıl şekillendirdiği görülebiliyordu.

Belli bir dönemde, belli bir amaçla doğmuş ve dönüşerek bugünlere ulaşmış bu ayrımcı deyişler, ırkçı, cinsiyetçi, inanç ayrımı yapan, yabancı düşmanı vb. nitelikleriyle farklılaşıyordu. Mesela, bir deyiş aynı zamanda hem ırkçı hem de cinsiyetçi olabiliyordu.

Kürtlere karşı...* Kürt'ü koyma avluya, Kürt'ten olmaz evliya
* Kürt'e paşalık gelmiş, kılıcını bileğinde sınamış
* Ağaçtan maşa, Kürt'ten paşa olmaz
* Kapına iti, yakana Kürt'ü bulaştırma
* Kürt'e el ver kol ister, yatmaya yer ister

Elimdeki deyişlerin buzdağının görünen yüzü olduğunu düşündüm ve mümkün olan bütün ayrımcı deyişler toplandığında, hem Türkiye'de dil üzerinden her gün yeniden üretilen ayrımcılığı ifşa edip mahkum edecek hem de en sonunda ortaya çıkacak datayı analiz edebilecek "Ayrımcı Sözlük" adlı bir kitabın ortaya çıkabileceğini hayal ettim.

Böyle bir kitap, ancak insanların internet üzerinden, bildikleri ya da büyüklerden duydukları deyişleri ekleyerek geliştirebilecekleri bir blogla mümkün olabilirdi. Böylece, Clark Üniversitesi Tarih Bölümü'nde "Ermeni Mallarının Talanı" başlıklı doktora tezini yazan arkadaşım Ümit Kurt ile birlikte "Ayrımcı Sözlük" adlı blogu kurduk.

Gayri-Müslimlere karşı...* Gavur gavurluğunu yapar
* Papaz olmak
* Papaz uçurmak
* Papaza gitmek
* Papazcı

Şunu hemen eklemeliyim ki, Ayrımcı Sözlük'ün insanlardan yalnızca yoğun değil, ama aynı zamanda çok duyarlı ve samimi bir ilgi görmesi beni hem şaşırttı hem de çok sevindirdi. Bu anlamda, sizin (CNN TÜRK) bu konuya gösterdiğiniz ilginin de, bu samimi duyarlılığın bir parçası olduğunu düşünüyorum ve size teşekkür ediyorum.

Böyle bir blog açma ihtiyacını niye hissettiniz?

Cinsiyetçi ifadeler...* Kaşık düşmanı
* Kocanın vurduğu yerde gül biter
* Oğlan doğuran övünsün, kız doğuran dövünsün
* Er kocarsa koç, karı kocarsa hiç olur
* Dişi köpek kuyruk sallamazsa, erkek köpek yanaşmaz

Türk Dil Kurumu'nun ayrımcı deyişleri sözlüklerden ayıklamak için bir komite kurduğunu okuyunca, günlük hayatta sürekli olarak kullanılarak yeni nesillere aktarılan bu deyişlerin görmezden gelinmesi yerine sorunsallaştırılması gerektiğini düşündüm.

"Ayrımcı Sözlük" ile söylemek ihtiyacını hissettiğim şey; son yıllarda genel olarak dünya özel olarak da Türkiye'de yükselişe geçen nefret söyleminin, geçmişin hayaletlerinin üzerimizde dolaştığını göstermesiydi.

Yahudilere karşı...* Çıfıt
* Çıfıt çarşısı gibi
* Sarı Yahudi
* Yahudi pazarlığı
* Çingeneden çoban olmaz, Yahudi'den pehlivan

Bunun nedeni, tek belirgin ve kalıcı karakteri belirsizlik ve uçuculuk olan modern dünyaya fırlatılmış ve aslında yabancılaşmış bugünün nesillerinin, yalnızca atalarının gölgesine sığınarak var olabilmeleriydi. Diğer bir deyişle, atalarımızdan aldığımız mirası eleştirel bir şekilde sahiplenmemiz gerektiğini, çünkü onun tamamıyla masum olmadığını söylemek istedim.

Gerçekten de, bu mirasın içinde, yalnızca basiret, sağduyu ve erdem değil, ama geçmişi yüzyılları bulan toplumsal korkular, önyargılar ve de saplantılar gizli. Bunları her gün yeniden üreten dil de, tarafsız bir iletişim aracı değil; o bizzat, mevcut iktidar ilişkilerinin ve dolayısıyla bir cinsiyetin, dinin, mezhebin, ırkın ve sınıfın diğer(ler)i üzerindeki tahakkümünün anlık olarak yeniden üretilmesidir. Dil, ötekileştiriyor. Bugünün ötekisi, dünün ötekilerinin yanına fırlatılıyor.

Ermeni ve Rumlara karşı...* Agop'un kazı gibi yutmak
* Ermeni dölü / Ermeni tohumu
* Rum dölü / Rum tohumu
* Ermeni gelini gibi (kırıtmak)
* Erindiğinden Ermeni'ye dayı demek

Blogdaki birçok deyiş, deyim günlük hayatta çok sık kullanılıyor. Hatta belki de kötü bir anlam ifade ettiği bilinmiyor. Gülünç önyargıları yansıtan bu sözlerin kullanılmaması ve dilden ayıklanması için sizce neler yapılmalı?

İnsanların bu deyişleri, yeniden ürettikleri ve böylece bir parçası oldukları ayrımcılığın farkına varmadan kullandıkları, benim de sözlük çalışması sırasında öğrendiğim çok doğru bir tespit. Bu deyişlerin ayrımcı doğasından hiç bahsetmeden bunların hangi anlamda kullanıldıklarını ve çoğu zaman da ne kadar doğru olduklarını anlatan internette onlarca atasözü ve deyim sözlüğü var.

Romanlara karşı...* Çingeneye beylik vermişler, önce babasını asmış
* Çingen çalar, Kürt oynar
* Çingene ciğer pişirir, yarısını küle düşürür
* Çingene evinde kaymak eğlenmez
* Çingeneyle ahbap olanın mükafatı kalbur olur

Türk Dil Kurumu, sözlüğünde de, halen bu ayrımcı deyişlerin bir kısmını, günlük kullanım anlamları ile birlikte, bulabilirsiniz.

İşte, Ayrımcı Sözlük'ün, tam da günlük kullanım anlamlarıyla meşrulaşan bu deyişlerin, aslında ayrımcılığı nasıl yeniden ürettiğini göstereceğini umuyorum. Ayrımcılığı dilimizden ve sonra da hayatımızdan dışlamak için, bütün bu deyişleri sözlüklerden çıkaralım ve "Ayrımcı Sözlük" adlı bu siyah sözlüğe hapsedelim.

Bu naçizane adımın, Türkiye'de ayrımcılığın kamusal alandaki her türlü görünümünün ifşa edilip mahkum edilmesini sağlayacak demokratik bir siyasal kültürün gelişimine katkı yapacağına inanıyorum. Kolektif bir çalışmanın ürünü olacak bu sözlük halen gelişim aşamasında olduğu için, herkesi bildikleri ayrımcı deyişleri siteye eklemeye davet etmek istiyorum.