SON DAKİKA
ÖZEL HABER: Dolar, altın, borsa… Orta Doğu’daki kriz piyasaları nasıl etkiliyor? Uzman isimden çok kritik uyarılar
CNNTURK.COM/Hasan Selçuk TURAN-Orta Doğu’da şiddeti gittikçe yükselen çatışmalar finansal ortamda da yankılanıyor. Dünya İsrail’in Gazze’de sınırdan yürüttüğü operasyonları izlerken kara harekatının başlayıp başlamayacağı piyasalarda tedirginlikle takip ediliyor. Bir yandan bölgeyi saran bir savaşın patlak vermesinden endişe ediliyor. Peki dünya ekonomisi bu gelişmelerden nasıl etkileniyor? Dolar, altın ve borsada riskler ne? Medipol Üniversitesi’nden Prof. Dr. Serhat Yüksel, CNN Türk Finans’ın sorularını yanıtladı.
İsrail ile Hamas arasında 7 Şubat’ta başlayan şiddetli çatışmalarda 326 İsrail askeri hayatını kaybetti. Çocuklar ve sivil halk dahil Gazze’de toplam can kayıpları 8.525’i geçti. İsrail’de ölümler 1.400’e ulaştı.
İsrail-Hamas çatışmalarının Orta Doğu'da daha geniş bir çatışmaya dönüşebileceği ve bölgeden gelen petrol arzının kesintiye uğratabileceği korkuları piyasalarda kaygı yaratıyor. Özellikle enerji alanında fiyatlamalar diken üstünde. Yaşanan üzücü gelişmelerin küresel finansa yansımalarını İstanbul Medipol Üniversitesi, İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi’nden Enerji Finansı uzmanı Prof. Dr. Serhat Yüksel’e sorduk.
Orta Doğu’da 4. haftasında devam eden kriz açısından küresel ekonomide riskler ve durum değerlendirmeniz nasıl olur?
Özellikle son yıllarda dünya genelinde yüksek enflasyon problemi yaşanıyor. Bunun yanı sıra, özellikle pandemi döneminin yarattığı olumsuzlukların da etkisiyle dünya ekonomisinde bir resesyon yaşanma riski söz konusudur. Belirtilen bu problemler de piyasalardaki belirsizliğin artmasına sebebiyet vermektedir.
İsrail ve Filistin arasında yaşanan bu gerilimin de hem dünya ekonomisini hem de piyasaları olumsuz etkileyeceği ortadadır. Öncelikli olarak, bu ülkeler arasında yaşanan siyasi problemler enerji fiyatlarındaki volatilitenin artmasına sebebiyet verebilmektedir.
Örnek olarak, Avrupa'daki gaz fiyatlarında bu çatışmaların başlamasından itibaren yüzde 40 oranında yükselme meydana geldi. İsrail'in talebi üzerine ABD'li enerji şirketi Chevron Doğu Akdeniz bölgesindeki Tamar gaz sahasında üretimi durdurdu.
Bu çatışmalardan kaynaklı üretim bölgelerinde güvenlik probleminin oluşmasının bu kararın arkasındaki en büyük neden olduğu belirtildi. Bu durum üretilen enerji miktarında azalmalar meydana getireceği için enerji fiyatları önemli ölçüde yükselmektedir.
Enerji, sanayi üretimindeki en büyük hammaddelerden biri olarak kabul edilmekte. Dolayısıyla, enerji fiyatlarında meydana gelen artışın üretim maliyetini etkileyeceği ortadadır.
Artan maliyetler de ürün fiyatlarının yükselmesine sebebiyet vermektedir. Buradan da anlaşılabileceği üzere, enerji fiyatları çok farklı sektörlere ilişkin ürün ve hizmet fiyatlarını etkilemektedir. İsrail ve Filistin arasında meydana gelen bu gerginlik de enerji fiyatlarının artmasına sebebiyet verdiğinden dolayı, birçok sektöre ait ürün ve hizmet fiyatlarında artış meydana gelmesi kaçınılmazdır.
Bu çatışmalar sonucunda enflasyonun artacağı ortadadır. Buna karşın, bu enflasyonun küresel boyutta bir probleme dönüşüp dönüşmeyeceği bu çatışmaların ne kadar süreceğine bağlıdır. İki ülke arasında yaşanan bu gerilimin uzaması ve bu durumun diğer Orta Doğu ülkelerine de sıçraması durumunda, enerji fiyatlarındaki volatilite çok daha artacaktır.
Bu durumda da enflasyonun küresel bir probleme dönüşme riski bulunmaktadır.
Öte yandan öncelikle stagflasyonun kısa bir tanımını vermek isterim. Stagflasyon, hem enflasyon hem de ekonomik durgunluğun aynı anda yaşanması durumu olarak ifade edilmektedir. Bu tanımdan da anlaşılabileceği üzere stagflasyon dünya ekonomisi için çok büyük bir problem arz etmektedir. Stagflasyonun yaşanması birçok şirketin iflas etmesine birçok insanın da işsiz kalmasına sebebiyet vermektedir.
Burada anlaşılması gereken önemli bir konu da İsrail ve Filistin arasında meydana gelen bu gerginliğin küresel stagflasyon yaratıp yaratmayacağıdır.
Dünya üzerindeki iki ülke arasında yaşanan gerginlik hem ülke ekonomilerini hem de finansal piyasaları olumsuz yönde etkiler. Ama bu problemlerin küresel stagflasyon boyutuna ulaşabilmesi çok olası değildir.
Bu durum bu çatışmaların ne kadar süreceğine ve başka ülkelere de sıçrayıp sıçramayacağına bağlıdır. Hızlı bir şekilde ateşkes ilan edilmesi ve çatışmaların bitmesi durumunda bu problemler küresel stagflasyona yol açmayacaktır.
Buna karşın, savaşın şiddetinin büyümesi ve daha fazla ülkenin de bu çatışmalara dahil olması durumunda bu problemlerin küresel stagflasyona sebebiyet verme riski bulunmaktadır.
Sıkılaşan bankalar vanaları tekrar açar mı?
Orta Doğu’daki bu çatışmalardan önce dünya genelinde bir enflasyon problemi bulunmaktaydı. Merkez bankaları da bu problemle etkin bir şekilde mücadele edebilmek için faizleri önemli ölçüde arttırdı. Hatta Fed faiz oranlarını tarihi bir seviyeye yükseltmiştir.
Faiz artırımı enflasyon ile mücadele edebilmek için çok önemli bir uygulamadır. Bu sıkılaşma politikası sayesinde enflasyon kontrol altına alınabilmekte ve böylece piyasalardaki belirsizlik de azaltılabilmektedir. Buna karşın, faiz artırımının da birtakım olumsuzlukları bulunmaktadır. Artan faiz oranları kredilere ulaşımı zorlaştırdığı için yatırımların önemli ölçüde azalmasına sebebiyet vermektedir.
Peki Orta Doğu’da yaşanan bu çatışmalardan kaynaklanan ekonomik ve finansal olumsuzlukların giderilmesi için merkez bankaları yeniden genişleme politikaları uygular mı? Açıkçası daha önce bahsettiğimiz hususlar bu konu için de geçerlidir. İsrail ile Filistin arasındaki gerilimin ne kadar süreceği, bu çatışmaların şiddetinin ne derece olacağı ve başka ülkelerin de bu çatışmalara dahil olup olmayacağı bu sorunun cevabında etkilidir.
Bu çatışmaların şiddetinin büyüdüğü durumlarda küresel enflasyon ve stagflasyon problemlerinin yaşanması söz konusu.
Bu durum da ülke ekonomilerini çok olumsuz bir şekilde etkileyecektir. Bu problemlerin yönetilebilmesi için de merkez bankaları sıkılaştırma politikalarından vazgeçmek zorunda kalacaklar. Diğer yandan, bu problemlerin büyümemesi durumunda ise finansal ve ekonomik problemler küresel etkiye sahip olmayacaktır. Bu durumda da ülkeler enflasyon ile mücadele için faiz artırımına devam edeceklerdir.
Piyasalar bu ortamda nasıl etkilenir, yatırımcı ne yapmalı?
İsrail ve Filistin arasındaki savaş, tedarik zinciri ve emtia fiyatlarını birçok açıdan olumsuz yönde etkileyebilir.
Burada en fazla etkilenecek alan enerji fiyatları. Bu bölgede önemli doğalgaz ve petrol üreticileri bulunmakta. Daha önce de ifade ettiğimiz Tamar gaz sahasında üretimin durması sonucunda, Avrupa'daki gaz fiyatlarında bu çatışmaların başlamasından itibaren yüzde 40 oranında yükselme meydana geldi.
Bu çatışmaların büyümesi ve başka ülkelere de sıçraması durumunda enerji fiyatlarında daha fazla artış meydana gelebilir.
Örnek olarak, İran’ın bu savaşa dahil olması ve ülkelerin İran’a karşı ambargo uygulamaları durumunda, enerji fiyatlarında daha fazla artış meydana gelebilmektedir. Bu durum da enflasyon probleminin küresel boyutlara ulaşmasına sebebiyet verebilmektedir.
Bu çatışmanın büyümesi ayrıca ulaşım ve lojistik alanında da birtakım problemlere sebebiyet verebilir. Çatışmanın yaşandığı bölgenin yakınlarında çok sayıda limanlar ve ulaşım güzergahları bulunmaktadır.
Bu bölgede yaşanan ciddi çatışmalar bu limanları ve ulaşım güzergahlarını kullanılmaz hale getirebilmektedir. Bu durum da malların taşınmasını oldukça zorlaştırmaktadır. Öte yandan, bu hususlardan dolayı nakliye maliyetleri de önemli ölçüde artabilmektedir.
Son olarak, bu bölgede yaşanan çatışmalar o coğrafyadaki tarımın olumsuz yönde etkilenmesine yol açabilir. Bu durum tarım ürünlerinin üretim miktarının önemli ölçüde azalmasına neden olmaktadır. Bu üretim eksikliğinin sonucunda da gıda fiyatları ciddi miktarda artabilmektedir.
Ekim ayı başında 1.800’lü seviyelerdeki ons altın fiyatı, Kasım ayına 2.000 dolara yakın olarak girdi. Peki bu ortamda güvenli liman olarak altın mı, tahvil mi yoksa dolar mı?
Orta Doğu bölgesinde yaşanan bu çatışmalar finans piyasalarını olumsuz yönde etkileyecektir.
Bunun temel nedenlerini çok kısa bir şekilde açıklamak isterim. Siyasi ve askeri çatışmalar piyasalardaki belirsizliğin artmasına sebebiyet verir. Yatırımcılar ise belirsizliklerden hiç hoşlanmazlar. İsrail ve Filistin arasında yaşanan bu gerilim de piyasalardaki belirsizliğin artmasına neden olmakta. Bu durumda yatırımcıların bir kısmı kendilerini güvenli limanlara atmak isterler.
Peki finans piyasaları açısından güvenli liman ne? Dolar ve altın yatırımcılar açısından güvenli liman olarak kabul edilmekte. Dolayısıyla, dünya üzerinde yaşanan siyasi ve askeri gerilimler bazı yatırımcıların dolar ve altına yönelmesine sebebiyet verebilir.
Bu durum yaşanan gerginliğin boyutuyla ile de ilgili. İsrail ve Filistin arasında yaşanan bu gerilim şu anda bile bazı yatırımcıların dolar ve altına odaklanmalarına yol açmakta. Bu gerilim önümüzdeki günlerde biterse eğer bu durumun altın ve dolar üzerindeki etkisi bu kadar ile sınırlı olmaktadır. Buna karşın, eğer bu çatışmanın boyutu artarsa ve başka ülkelerde bu savaşa dahil olursa piyasalardaki belirsizlik daha da artacağı için çok daha fazla yatırımcı dolar ve altına yönelecektir.
Bu durum da hem dolar hem de altın fiyatlarının daha şiddetli bir şekilde yükselmesine neden olacak.
Peki yurt içine gelecek olursak BİST’teki düşüşler alım fırsatı olur mu?
Benim bu süreçteki temel tavsiyem yatırımcıların radikal yatırım kararlarından uzak durmalarıdır.
İsrail ve Filistin arasında yaşanan bu gerilimin finans piyasaları üzerinde olumsuz etki yaratacağı aşikardır. Bu durum belirsizliği arttıracağı için finansal ürünlerin fiyatlarındaki volatilite çok artacaktır. Bu yüzden, bazı fiyatlarda hızlı azalış veya hızlı artış yaşayabilmek mümkündür. Radikal yatırım kararı veren yatırımcıların bu volatil ortamda büyük zararlara uğrama riski bulunmaktadır. Dolayısıyla, BİST’te meydana gelen bu fiyat artış ve düşüşlerini fırsat olarak görmemek gerektiği kanaatindeyim.