SON DAKİKA
Fazla Çalışma Ücreti Nedir? Nasıl Hesaplanır?
Fazla çalışma ücreti, hukuka uygun ve hukuka aykırı fazla çalışmalar açısından farklılık gösterir. Peki, fazla çalışma süresi nasıl hesaplanır? İş Kanunu ve Yargıtay kararları çerçevesinde fazla çalışma ücreti detaylarını Milliyet Gazetesi yazarı Cem Kılıç yazdı...
Fazla çalışma ücreti, hem hukuka uygun fazla çalışmaları hem de hukuka aykırı ancak yargı kararlarıyla fazla çalışma ücreti ile aynı şekilde ücretlendirilmesine karar verilen çalışmaları kapsar. İki durum arasında temel farklar bulunur:
Hukuka Uygun Fazla Çalışma: Günlük çalışma süresinin üst sınırını aşmayan ancak haftalık 45 saati geçen çalışmalardır. Hafta tatiline denk gelmeyen bu çalışmalar, iş yasalarına uygundur.
Hukuka Aykırı Fazla Çalışma: Günlük 11 saat sınırını aşan, hafta tatilinde yapılan veya ara dinlenme gibi zorunlu dinlenme sürelerini içermeyen çalışmalardır. İş Kanunu’na aykırı olup idari para cezasına ve işçinin iş sözleşmesini haklı fesih hakkına yol açabilir.
Yargıtay, hukuka aykırı fazla çalışmaları da hukuka uygun fazla çalışmalar gibi ücretlendirme eğilimindedir. Ancak, bu durum fazla çalışma ücretinin ödenmesini bir norm haline getirerek işçilerin dinlenme hakkının ihlal edilmesine yol açabiliyor. Bunun önüne geçmek için Yargıtay, hafta tatilinde yalnızca bir saat bile çalışılması halinde tam gün ücret ödenmesi gerektiğini belirten kararlar alarak caydırıcılığı artırmaya çalışıyor.
İş Kanunu’na göre fazla çalışma haftalık 45 saatin üzerinde yapılan çalışmalardır. Eğer çalışan bir haftada 45 saatten fazla çalışıyorsa, fazla çalışma ücreti hak eder. Denkleştirme uygulanıyorsa, haftalar arasında ortalama alınarak hesaplama yapılır.
Ancak bazı iş sözleşmelerinde günlük çalışma süresi de belirtilmiş olabilir. Bu durumda fazla çalışma, yalnızca haftalık 45 saati aşmakla değil, günlük çalışma süresinin aşılmasıyla da değerlendirilmelidir.
Fazla çalışmanın hesaplanmasında izin ve rapor süreleri önemli bir yer tutar. Kanunda doğrudan düzenlenmemiş olsa da, şu hususlar dikkat çeker:
Ücretli İzin ve Fazla Çalışma: Eğer bir işçi hafta içinde 2 gün ücretli izin almış ve kalan 4 gün boyunca günde 11 saat çalışmışsa, haftalık çalışma süresi 45 saati geçmediğinden fazla çalışma ücreti almayabilir. Ancak bu durumda işçinin yıllık izin hakkı fiilen ihlal edilmiş olur.
Rapor ve Fazla Çalışma: İşçi raporlu olduğu günlerde çalışmadığı için diğer günlerde çalışarak haftalık süresini tamamlamış gibi görünse de, rapor süresi dinlenme hakkı sağlamak içindir. Bu yüzden rapor günleri çalışma süresi dışında tutulmalıdır.
Mazeretsiz Devamsızlık: Eğer iş sözleşmesinde işverenin çalışma süresini esnek şekilde düzenleme hakkı varsa, işveren mazeretsiz devamsızlık yapılan günü dışlayarak fazla çalışmayı farklı hesaplayabilir.
Hukuka aykırı fazla çalışmalar arasında şunlar yer alır:
✅ Hafta tatilinde çalışma
✅ Ara dinlenmesi kullanmadan çalışmak
✅ Günlük 11 saati aşan çalışma
✅ Gece çalışmasında 7.5 saati aşan çalışma
✅ Özel olarak düzenlenmiş işlerde belirlenen sürenin aşılması
✅ Yıllık 270 saatten fazla çalışma
Bu gibi durumlar hukuka aykırı olsa da, yargı bu çalışmalara ilişkin ücretin %50 zamlı olarak ödenmesi gerektiğini kabul etmektedir. Ancak bu ücretin ödenmesi, işçilerin haklarının ihlal edilmesini normalleştirme riski taşır.
Yargıtay’ın bu durumu engellemek için getirdiği önemli bir karar, hafta tatilinde bir saat dahi çalışma yapılırsa tam gün ücrete hak kazanılmasıdır. Bu karar, işverenleri hukuka aykırı fazla çalışmaya teşvik etmeyecek şekilde bir yaptırım getirmeyi amaçlamaktadır.
Fazla çalışma ücreti, hem işçinin haklarını koruyan hem de işverenin sorumluluklarını belirleyen önemli bir konudur. İş Kanunu ve Yargıtay kararları çerçevesinde, fazla çalışma sürelerinin hukuka uygun hesaplanması iş barışının korunması açısından büyük önem taşır. İşçilerin haklarını bilmeleri ve işverenlerin de yasal yükümlülüklere uymaları gerekmektedir.