Kripto paralar 'ponzi sistemi'nin parçası mı?

Kripto paralarda bir süre önce meydana gelen artışlar herkesin yatırımını onlara yapmasına neden oldu. Haftalarca sadece kripto para yatırımlarını konuşurken bir anda o cephede neden sessizlik hakim oldu? Kripto paralardaki hızlı yükselişin ardından gelen hızlı düşüş akıllara PONZİ sistemini getirdi. Peki bir dönemin yatırım bağımlılığı kripto paralar birer ponzi sistemi mi? Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık ve Altın ve Para Piyasaları Uzmanı Mehmet Ali Yıldırımtürk geçmişten, günümüze ve geleceğe yönelik kripto para serüvenini Posta'dan İpek Alemdar Göde'ye anlattılar.Dijitalleşme ile birlikte kripto paralar da günlük hayatımıza girmeye başladı. Merkeziyetsiz bir yapı olması, uluslararası işlemlerin daha kolay bir şekilde yapılması nedeniyle son yıllarda kripto paralar önemli bir trend haline geldi. Kripto paralara olan ilginin artması değerini yükseltirken bir anda yükselişe geçen coinler yatırımcıların iştahını kabarttı. 2021 yılı Kasım ayında Bitcoin 69 bin dolar ile en yüksek seviyesini gördü. Ancak 2022 yılı Kasım ayında Bitcoin 16 bin dolar seviyesinden işlem görüyor. Kripto paralarda yaşanan bu büyük dalgalanmanın sebeplerini, gelecekte kripto paraları nelerin beklediğini Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık ve Altın ve Para Piyasaları Uzmanı Mehmet Ali Yıldırımtürk açıkladı. Gelecekte çok daha fazla alanda kripto paralarla karşılaşacağımızı dile getiren Doç. Dr. Kırık Kripto para sistemini artık herkesin biraz öğrenmesi gerekiyor. Sistem bu noktaya doğru kayıyor. Mecburen öğrenmek zorunda kalacaklar. Mesela metevarse var bu da bu sistem üzerinden alınıyor. Merkeziyetsiz bir yapıya sahip olan kripto paralar blok zincir üzerinden işlem görüyorlar. Uçtan uca aktarım sağlandığında işlemler şifreleniyor ve gönderen ile alıcı arasında anonim bir aktarım sağlanmış oluyor dedi. Kripto paraların ortaya çıkışında merkeziyetçi paraların tekelini kırılmasının amaçlandığını dile getiren Kırık, Devlet otoritelerinin kontrolünü ekonomideki ve ticaretteki akışın daha anonim hale gelmesini sağlamak amacıyla oluşturulan yapı bu. Çünkü biliyorsunuz var olan paralar devletler tarafından oluşturuluyor. Hepsinin belli bir değeri söz konusu. Belli sınırlar içerisinde kalabiliyor. Ancak burada aynı durum söz konusu değil. Dünyanın kullandığı bir yapıdan bahsediyoruz. ifadelerini kullandı. İlk kripto para birimi ve blok zinciri olan Bitcoin (BTC), ilk kez 2008de Satoshi Nakamoto imzasıyla yayımlanan bir whitepaperda ortaya atılmıştır. Satoshi Nakamoto tarafından icat edilen Bitcoin, 2009da ise faaliyete geçmiştir. Ancak Bitcoinin yaratıcısı Satoshi Nakamoto, aslında bir takma isimdir. Satoshi Nakamoto bir tek kişi olabileceği gibi birden fazla kişinin kullandığı bir takma isim de olabilir. Satoshi Nakamotoun gerçekte kim ya da kimler olduğu hiç açıklanmamıştır ve hâlâ bilinmemektedir. Birçok ödeme sisteminde yöntem olarak kripto paraların kullanıldığını ifade eden Kırık, Bitcoin çıktıktan sonra birçok altcoin de ortaya çıkmaya başladı. Yani aslında Bitcoin gibi aynı sisteme sahip olan farklı kripto para birimleri ortaya çıkmaya başlamıştı. Kripto paralarının her birinin bir whitepaperi vardır. Aslında bu bir nevi elektronik bir dokümandır. Şirket ya da para birimi nasıl bir yapıya sahip, neleri amaçlıyor, neleri hedefliyor dolayısıyla yatırımcılar buralara yatırım yapmadan önce bunları okurlar ve daha sonraki süreçte hangi proje işlerine geliyorsa hangisinden kar edeceklerini düşünüyorsa bunlar oluyor. Bu biraz arz ve taleple doğru orantılı. 60 bin dolar seviyelerine çıkması ciddi anlamda talebin artması ile doğrudan ilgili. Bir şeye talep artarsa onun değeri yükselir. Kripto para piyasalarında da durum aynıdır. 60 bin dolardan 15-16 bin dolara düşmesinde en temel etmen aracı borsa diye tabir ettiğimiz ya da daha sonradan oluşturulan altcoin diye tabir ettiğimiz şirketlerin oluşturmuş olduğu kripto para birimlerindeki dolandırıcılık. İçinin boşaltılması ister istemez onların da değerinin düşmesine sebebiyet verdi. İnsanlar elindeki kripto paraları sattıkları için güvensizlik hakim. Bu belirsizlik de Bitcoinin 16 bin dolar seviyelerine kadar düşmesine sebep olmuştu. 16 bin dolar oldu ama tekrardan 60 bin dolar seviyelerini görebilir mi bilemeyiz. Çünkü tamamen arz talep dengesi. Her geçen gün yeni kripto para birimleri çıkıyor. Bundan dolayı ne kadar ticaret gerçekleşir, kripto paralar üzerinden ne kadar ödeme yapılırsa bunlar gelecekte karşımıza olumlu bir şekilde çıkacaktır. İlerleyen süreçlerde kripto paralar daha çok karşımıza çıkacaklar. Şu anda konuşulan NFT, Metaverse gibi kavramaların alım satım işlemleri buralardan yapılıyor. Bazı e-ticaret firmalarının da günümüzde Bitcoin üzerinden ödeme yaptıklarını görüyoruz. Dolayısıyla kullanım alanları ne kadar genişlerse ilgi artacak ilginin artması daha fazla talebin oluşmasına sebebiyet verecek dedi. Kripto paraların ticaret hayatından daha karşılaşılabilir olmasının mümkün olduğuna değinen Kırık, Bir dönem insanlar kredi kartlarına da soğuk yaklaşmışlardı. Kredi kartı üzerinden ödeme nasıl olur, var olmayan bir para üzerinden işlem nasıl gerçekleştiriliyor gibi. Ama şu an baktığınızda nerdeyse bütün taksitli işlemlerde ya da bütün e ticaret sitelerinde mecburen bir kredi kartı ya da banka kartı kullanmak zorundasınız. Dolayısıyla aslında oradaki anlamı aslında hepsinin fiziksel olarak karşılığının olmasına gerek yok. Buradaki işlemde şu var blok zincir içerisinde kullanıcıların anonim olarak yer alması ister istemez bir güven tesis ediyor. Özellikle uluslararası arenada çok rahat işlem gerçekleştirebiliyorsunuz. Türkiyedeki bir bankadan ABDdeki bir bankaya aktarım konusunda bir sürü bürokratik engele takılabilirsiniz. Ama kripto paralarda böyle bir durum söz konusu değil. Paranızı istediğiniz zaman gönderebiliyorsunuz, çekebiliyorsunuz. İstediğiniz zaman kendi kripto para biriminizi başka kripto para birimlerine değiştirebiliyorsunuz. Bundan dolayı insanların ilgi göstermesi normal. Her ne kadar bugün piyasada bir düşüş meydana gelse de piyasalarda güven sorunu ortaya çıkmış olsa da bazı ülkelerde bu sistemin kullanıldığını görüyoruz şeklinde konuştu. Kazınacak Bitcoin kalmayınca piyasada dolaşan coinlerin değerinin yükseleceğini ifade eden Kırık, Bitcoin madenciliği günümüzde giderek artış göstermeye başladı. Bitcoin madenciliğini gerçekleştirebilmek için ciddi bir ekipmana ve enerji gücüne ihtiyacınız var. Çünkü bu sistemler merkeziyetsiz bir yapı. Bugün bir sosyal medya şirketinin bir merkezi vardır. Merkez doğrudan sürece müdahil olursa her şey değişebilir. Ama buradaki sistemde bloklar içerisinde kayıtlar tutulur. Bütün işlemler şifrelenerek kayıt altına alınmış olur. Bir iki kişinin manipüle etmesi kayıtları bozmasından dolayı mağduriyet söz konusu olmaz. İnsanlar özellikle Bitcoin madenciliği alanında 21 milyona ulaşmayı istiyorlar. 21 milyon coin madencilik aracılığı ile çıktığında yani kazındığında bundan sonra yeni bir Bitcoin kazınma işlemi gerçekleşmeyecek. Hepsi üretilmiş olacak. Bundan sonra peki ne olacak? Üretim işleminden sonra artık tamamen 21 milyon Bitcoinin kendi içerisinde dolaşması meydana gelmiş olacak. Gelecekte kullanımı artmaya başladıkça alanlar genişledikçe Bitcoinin değeri artmaya başlayacak. Kazınacak Bitcoin kalmayacağı için piyasada olan coinler dönmeye başlayacak. İlginin de artması ile birlikte ticarette etkin bir rol üstlenilebilir. Birçok alt coininin gelecek yıllarda yok olacağını düşünüyorum. Zaten bazıları tamamen insanları dolandırma amaçlı. Kullanım alanlarının genişlemesi, ülkelerin devletlerin yasal zemine oturtmasına bağlı hale gelecek dedi. Yeni paranın sisteme düzenli olarak eklenmesi altın madencilerinin altın bularak dolaşıma sokmalarına benzetilmektedir, madencilik ismi de buradan gelmektedir. Mevcut süreçte madenciler, her yıl dolaşıma girecek olan bitcoin miktarını azalan ve öngörülebilir bir oranla üretmeye devam etmektedirler. Sistemde, toplamda 21 milyon bitcoin dolaşıma çıkıncaya kadar üretim devam edecektir, ardından üretim süreci duracak ve madenciler sadece işlem masrafları üzerinden desteklenmeye devam edilecektir. Kripto paralara karşı güvenin henüz oluşmadığını ifade eden Kırık, Dijital ortamda güven söz konusu değil. Ne kadar yasal zemine oturtuluyor olsa da işlemi gerçekleştiren aracı şirketler var. Dolayısıyla bu alanlarda meydana gelen manipülasyonlar, hesapların içlerinin boşaltılması, kripto para birimini üreten projelerin tamamen dolandırıcılık alanında ortaya çıkması, insanların mağdur olmasına sebebiyet veriyor. Anonim bir yapıda olması kişilerin cüzdanında olmasını sağlıyor. Cüzdanların numaraları anonim olduğu için kimin, ne kadar parayı nereden kime naklettiğinin tespit edilmesi oldukça zordur. Kullanıcılar izlerini kaybettirmek istiyorsa başka bir cüzdana para aktarımı sağlayabilirler. Şu an için ciddi hukuki zemin eksikliği söz konusu. Dünyada da kripto para piyasalarına olan güvenin azalmasına sebebiyet veriyor. Mağdur olduğunuzda yasal bir yaptırım söz konusu olduğunda problemler meydana gelmiş oluyor. İspat ve kanıt noktasında problemler baş göstermiş oluyor dedi. 100 dolara alınan bir coinin 1 dolara da düşebileceğini ifade eden Kırık İlginin artması ile özellikle gençlerde ciddi bir bağımlılık oluşmaya başladı. Çünkü kripto para birimleri bir anda çıkabildiği gibi bir anda da düşebiliyor. Sosyal medya ile bazı hesaplar değer kazanabiliyorlar bir anda. Manipülasyona çok açık, bir kontrol mekanizması söz konusu değil. 100 dolara aldığınız kripto para birimi bir anda 1 dolara da düşebilir. İnsanların tamamen varını yoğunu buraya yatırması şu an için akıl karı gözükmüyor. Buradaki hukuki zemin eksikliği, borsalardaki dalgalanmalar, tüketicilerin gerçek anlamda bir altın, gümüş, döviz gibi yatırım yapayım zamanla kazanırım mantığına pek uymuyor. Çok dikkatli olmak gerekiyor. Yaşanan gelişmeler, borsaların çöküşü Bitcoinin de düşmesine sebebiyet verdi. Yarın da farklı bir rakam meydana gelebilir. Şu an için bir güven ortamı söz konusu değil. Artık hisse senetleri gibi tokenler meydana çıkmaya başladı. Bunlar da sanal ortamdaki hisse senetleri olarak karşımıza çıkıyor. Buradan ne tamamen uzak kalabilir ne de tamamen içine girebiliriz. Şimdilik tek söylenecek şey hukuki zemin eksikliği var. İlerleyen süreçte ülkelerin de kendi kripto para birimlerini çıkaracağını düşünüyorum. Yine insanların merkeziyetsiz olan yapıya ilgi göstereceğini düşünüyorum şeklinde konuştu. Son dönemde değeri düşen kripto paralar hakkında yatırımcılara tavsiyeler veren Altın ve Para Piyasaları Uzmanı Mehmet Ali Yıldırımtürk Son dönemde kripto paraların enflasyona karşı değerini koruma özelliğinin olmadığı anlaşıldı. Henüz tam olarak belirli merkez bankalarından regüle edilmiş değil. Şu anda kripto paralara karşı bir güven kaybı söz konusu. Bu nedenle fiyat geriledi. Bir miktar daha gerileyebilir diye düşünüyorum. Teknik olarak da grafiğinin hayli bozuk olduğu görülüyor. Ancak önümüzdeki dönemde gerek ABD Merkez Bankası tarafından, gerekse gelişmiş ülke merkez bankaları tarafından bir regülasyon gelirse o zaman kendini bulabilecektir. Ancak şu an için gittiği yerlerde bunu bulabilmesi pek mümkün görünmüyor. Ama bundan böyle kripto paralar çöktü, kripto paralardan vazgeçilecek gibi şeyler söylemek pek doğru değil. Bu Blokchain olgusu devam ettiği sürece daha iyi noktalara gelir diye düşünüyorum dedi. Yükselişin olması ile birlikte risk iştahının da artacağını ifade eden Yıldırımtürk Bankacılık sistemlerine kripto paraların nasıl bir etkisi olacak belli değil. Ama ileri dönemlerde ödeme sistemlerini kolaylaştırması yönünden daha iyi noktalara gelmesi söz konusu olabilir. Şimdiki değer kaybının, sendelemesinin, toparlanmasının zaman alabileceğini düşünüyorum. Risk almak isteyenler yatırım yapabilirler bu dönemde. Ama tabi ki bir yükseliş hareketi olursa o zaman risk iştahının biraz daha artabileceğini düşünüyorum. Şimdiki durumda faizlerin yüksek olması, doların güçlü olması biraz da bunun önünü frenliyor. O bakımdan önümüzdeki dönemde bu olasılıkların ortadan kalkması halinde toparlanabilir. Ben risk almak istiyorum, unuttuğum bir param var diyerek yatırım yapmak isteyenler olabilir şeklinde konuştu. 66 bin dolar seviyelerinden 16 bin dolar seviyelerine düşen Bitcoin sonrası piyasalarda kripto paralara güvenin sarsıldığını belirten Yıldırımtürk, Kripto paralara güvensizlikten ziyade başta dolar olmak üzere diğer ülke paralarına olan güvenin artmasından kaynaklı bir durum söz konusu. Uluslararası finansal kriz sırasında doların yerine başka para birimi olması lazım. Bu ihtiyaç doğrultusunda kripto para birimleri ortaya çıktı. Özellikle pandemi sırasında çok yüklü bir kitlenin olması ile beraber bir miktar spekülatif hareketliliğin olması ve risk iştahındaki artışlar da Bitcoini 66 bin dolara kadar taşımıştı. 100 bin dolar olacak deniliyordu. Ödeme sistemleri ya da işlerlik açısından bir merkeziyetçiliğin olmaması açısından bu noktada tercih edilecektir diye düşünüyorum. Bir regülasyon gerekiyor. Şimdilerde dolar faizinin yüksek olması hala faizlerin yükseltileceği beklentisi buna karşılık bir noktada altının koruma aracı olma özelliğini taşıyor olduğu bir süreçteyiz. O nedenle şimdilik Bitcoin bunlardan ayrışmış durumda. Bir dönem altınla beraber yükselip altınla beraber düşüyordu. Ama şimdilik o performansını kaybetmiş durumda dedi. Yıldırımtürk, kripto paralar hakkında en çok merak edilen nokta olan ponzi sistemi ihtimali konusunda Kripto paralarda regülasyon olmadığı sürece güven kaybı devam edecektir. Çeşitli mağduriyetlerin de yaşanması ile birlikte insanlar bu alana karşı daha mesafeli olmaya başladı. Kripto paralardaki toparlanma biraz zaman alacaktır. Ama bir daha asla toparlanmaz demek de doğru olmaz. Pandemi döneminde farklı yatırım alanlarında da hızlı dalgalanmalar yaşanmıştı. Petrol bunlara bir örnek olabilir. Kripto paralarda hızlı bir yükselişin ardından gelen hızlı düşüş akıllara ponzi sistemini getirebilir. Kripto paralar için ponzi ihtimali söylenebilir. Tabi bunu zaman gösterecektir. Kripto paralar çıktığı ilk zamanlarda satın alma konusunda daha az ulaşılabilir bir noktadaydı. Ancak şu anda alım satımın reklamlarda da gördüğümüz gibi çok kolay olması böyle algılanması, herkesin bu sisteme kolayca girip çıkabilmesi, özendirici olması akıllara bu ihtimali getiriyor ifadelerini kullandı.