Tayvan geriliminin kilit oyuncusu: 'Rus gazına benzemez, küresel krize dönebilir'

Rus gazının alternatifi bulunabilir ama Tayvanlı çip üreticisi TSMC'nin yarı iletkenleri alternatifsiz. Çin'in olası işgali sonrasında Tayvanda çip üretiminin durma ihtimali, küresel bir üretim krizine neden olabilir.Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyareti sırasında Mark Liu ile de görüşmesi tesadüf değildi. Dünya kamuoyunun pek tanımadığı Liu, Uzakdoğu'daki ada ülkesinin en değerli şirketi olan Taiwan Semiconductor Manufacturing Company'nin (TSMC) CEO'su. Liu, havacılık ve uzay sanayiinden otomobil üretimi ve elektronik ürünlere kadar, küresel ekonominin hemen her üretim dalındaki yarı iletken tedarikinin dizginlerini elinde tutuyor. Tayvan'ın kuzeybatı kıyısındaki yarı iletken metropolü Hsichnu'da çip üretimi durma noktasına gelirse, binlerce kilometre uzaklıktaki Almanya'da da otomobil üreticileri montaj hatlarını durdurmak ve belki de eleman çıkarmak zorunda kalacak. Aynı durum ABD ve Kanada'dan Avustralya'ya, Japonya'dan İskandinav ülkelerine kadar onlarca sanayi ülkesi için de geçerli olabilir. Nüfusu 500 binin altında olan Hsinchu kenti çevresindeki serbest (gümrüksüz) bölgede, 1980'lerden bu yana yarı iletken endüstrisi hayli gelişim gösterdi. Çin anakarasına 150 kilometreden daha kısa bir mesafede bulunan bu bölgede, Hsinchu Bilim ve Teknoloji Parkı'ndaki şirketler için uzmanlar yetiştiren adanın en önemli iki üniversitesi de bulunuyor. Tayvan'ın güneş enerjisi şirketlerinin bir kısmı ve optik endüstrisi de yine buradaki serbest bölgeyi mesken tuttu. Ancak Hsinchu'yu küresel sanayi açısından asıl önemli kılan unsur, pratikte dünya çip üretimin başkenti oluşunda yatıyor. Zira küresel ekonominin dijital trendleri için çip üreten 20 yarı iletken imalatçısı burada konuşlanıyor. Yarı iletken çip pazarında dünyanın en büyük iki fason üreticisi olan TSMC ve UMC'nin de aralarında bulunduğu mikroçip şirketleri, burada imal ettikleri yüksek teknoloji ürünlerini dünyanın dört bir yanına ulaştırıyor. Bu üreticiler arsında öne çıkan TSMC, başta Tayvan olmak üzere, dünya çapında istihdam ettiği yaklaşık 65 bin çalışanıyla çip endüstrisinin tartışmasız lideri konumunda. Dünya kamuoyunda adını sadece sektör temsilcilerinin bildiği bu şirket, 10 binden fazla farklı ürün imal ederek, adeta dijital dünyaya yön veriyor. Şirketin logosu hiçbir ürünün üzerinde yer almıyor Bunun nedeni TSMC'nin, Apple ve diğer yüksek teknoloji şirketleri adına yüksek kaliteli yarı iletkenler üreten bir fason imalatçı olması. İngilizce fables olarak adlandırılan ve kendi fabrikası olmayan dünyanın en tanınmış yüksek teknoloji şirketleri, tüm kapasite ve enerjilerini genelde AR-GE (araştırma ve geliştirme) ve tasarım çalışmalarına yoğunlaştırıyor. Tasarlanan nihai ürünlerin bileşenleri ise fason imalatçılar tarafından üretiliyor. Yüksek teknoloji ürünlerinin kalbini oluşturan mikroçipler ise fason olarak üretilen en önemli bileşen konumunda. İşte bu noktada TSMC gibi ucuz ama kaliteli imalat yapan Asyalı fason üreticiler devreye giriyor ve adeta teknoloji devlerinin dökümhanesi işlevini üstleniyor. Mark Liu, çoğu insanın daha önce adını hiç duymadığı bu son derece önemli şirketin başındaki isim. ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyaretinden hemen önce CNN'e konuşan TSMC patronu, Tayvan'ın Çin tarafından olası işgalinin, TSMC'nin fabrikalarında çip üretiminin tümüyle durmasına yol açacağı uyarısında bulundu.Aslında TSMC'nin CEO'su basına çok nadir olarak demeç veriyor. Pazartesi günü yayınlanan röportajda, kendinden oldukça emin bir şekilde konuşan Liu, Hiç kimse TSMC'yi zorla kontrol edemez. Askerî bir güç kullanılması ya da muhtemel bir işgal durumunda, TSMC'nin hiçbir fabrikası artık faaliyette olmayacaktır dedi. TSMC, küresel yarı iletken pazarının yarısından fazlasına hâkim. Müşterileri arasında mobil iletişim devi Apple ve çip markası Qualcomm'un yanı sıra Alman yarı iletken markası Infineon da bulunuyor.ABD'nin önde gelen dijital markaları Intel ve Broadcom'un geliştirdikleri tüm yarı iletkenler de yine TSMC tesislerinde üretiliyor. Aynı durum ABD'nin grafik işlemci uzmanı Nvidia için de geçerli. Ayrıca dijitalleşme, yapay zekâ veya otonom sürüş gibi güncel trendlerin öncüsü olan tüm teknolojik ağır toplar da Hsinchu kentinde fason olarak üretilen yarı iletkenlere bağımlı durumda.TSMC, ayrıca uzay ve havacılık endüstrisinden savunma sanayiine kadar dünyaca ünlü pek çok kuruluşun ana tedarikçisi konumunda. Hatta devletlerin stratejik önemdeki pek çok sisteminde de yine Tayvanlı fason çip üreticisinin imzası bulunuyor. Örneğin ABD'nin meşhur F-35 savaş uçaklarında ya da Ukrayna'nın Rus tanklarını vurduğu Javelin tanksavar sisteminde TSMC yapımı yarı iletkenler kullanılıyor. ABD'nin ulusal çıkarlarını ilgilendiren teknolojik araştırmaların yürütüldüğü ulusal laboratuvarlarındaki süper bilgisayarlarda da yine TSMC bileşenleri yer alıyor.Tayvanlı fason imalatçılar aynı zamanda dünya otomobil endüstrisinin kullandığı çiplerin de ana tedarikçisi. Dolayısıyla Çin'in bu ülkeyi olası bir işgali, küresel bir otomobil krizine de yol açabilir. Liste bu şekilde uzayıp gidiyor. Eski ABD Başkanı Donald Trump, Asya'daki fason üretime bu kadar bağımlı olmanın doğurabileceği olumsuz sonuçlara karşı görev süresi boyunca sık sık uyarıda bulunmuştu. Hem ABD'li hem Asyalı yüksek teknoloji şirketlerine ABD'de üretim tesisleri açmaları için baskı kuran Trump, aksi halde bazı müeyyidelere başvuracaklarını duyurmuştu. Eski Başkan'ın bu ısrarı meyvelerini yakında vermeye başlayacak. TSMC, Arizona'da 12 milyar dolara inşa ettiği çip fabrikasında, muhtemelen 2024 yılı ortalarında üretime başlayacak. Phoenix yakınlarındaki fabrikanın Apple, Nvidia ve Qualcomm gibi ABD'li müşteriler için yarı iletkenler üretmesi öngörülüyor. TSCM ayrıca Teksas eyaletinde de işlemci tasarımı için AR-GE merkezleri kurdu. Washington Post'ta yer alan bir habere göre ABD, toplam 52 milyar dolarlık bir fonla Amerikan topraklarında yeni çip fabrikalarının kurulmasını teşvik etmek istiyor. Ancak, bu cömert sübvansiyonlar, sadece Çin'de üretim yapmama güvencesi veren fason çip imalatçıları için geçerli olacak. Pekin yönetimi, topraklarında özellikle Batılı savunma ve havacılık endüstrisi için fason olarak üretilen yüksek teknoloji bileşenlerinin know-how'ına sahip olmak ve bunları kendi sistemine entegre etmek için yıllardır yoğun bir çaba harcıyor.Oxford Üniversitesi'nden Çin uzmanı ve DW yazarı Alexander Görlach, durumu somut bir örnekle açıklıyor: Çin, Tayvan'ın yarı iletken üretim endüstrisiyle yakından ilgileniyor. Çünkü Çin geniş topraklara, Tayvan ise teknoloji ve bilgi birikimine sahip. Olası bir Çin işgali nedeniyle Tayvan'dan çip tedariki kesilirse, Almanya'daki montaj bandından da otomobil çıkmayacaktır.Avrupa ülkeleri de tıpkı ABD gibi Asyalı çip üreticilerine olan bağımlılığı azaltmak için bazı çalışmalar yapıyor. AB Komisyonu, Avrupa Çip Yasası ile çip endüstrisini 43 milyar euroluk kamu fonlarıyla desteklemek istiyor. Hedef, Avrupa'nın küresel çip üretimindeki payının 2030 yılına kadar iki katına çıkarılarak yüzde 10'dan yüzde 20'ye yükseltilmesi. ABD'li Intel şirketinin, Almanya'nın kuzeydoğusundaki Magdeburg'da kurmayı planladığı dev çip fabrikası bu yolda atılmış önemli bir adım.Ancak bu planların gerçeğe dönüşmesi biraz daha vakit alacak. O zamana kadar Tayvan'dan gelecek yüksek teknoloji ürünlerine olan bağımlılık sürecek. ABD Yarı İletken Endüstrisi Birliği'ne göre, dünyadaki üst düzey çiplerin yüzde 90'ından fazlası Tayvan'da üretiliyor ve TSMC açık ara bu pazardaki en büyük paya sahip.Mark Liu, az ama öz konuşmasıyla tanınır. Çin'in yoğun devlet desteğine rağmen neden Tayvan kadar yüksek kalitede çip üretemediği sorusuna TSMC'nin CEO'su gülerek şu cevabı veriyor: Belki bunu başarabilirler. Ama bizden ancak birkaç yıl sonra!