Özbekistan’da Karakalpak ayaklanması

Orta Asya cumhuriyetlerinden Özbekistanın batısı karıştı. Özbekistan lideri Mirzoyevin, Karakalpak Özerk Cumhuriyetinin ayrılma hakkını anayasa değişikliği ile kaldırma planı üzerine, bu bölgede yüzbinlerce kişi sokaklara döküldü. Plan askıya alındı.Eski Sovyet coğrafyasında Rusya ile Ukrayna savaşı tüm şiddetiyle devam ederken, ihtilafların ateşi Orta Asyaya da sıçradı. Özbekistan lideri Şevket Mirzoyevin planladığı anayasa değişikliği referandumu ülkede özerk cumhuriyet olarak varlığını sürdüren Karakalpak halkını meydanlara döktü. Karakalpak Özerk Cumhuriyetinin başkenti Nukusda önceki geceki protesto gösterisinde arbede yaşanması üzerine Cumhurbaşkanı Mirzoyev, bölgede 2 Ağustosa kadar devam edecek olağanüstü hal (OHAL) ve sokağa çıkma yasağı ilan etti. Özbekistanda milliyetçi kökenli olayların tırmanışı 25 Haziranda başladı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev, komşu Kazakistanda yılbaşında yaşanan darbe girişiminden esinlenerek, iktidarını anayasada yapılacak değişiklikle perçinlemek istedi. Özbekistan halkına referandum şeklinde sunulması planlanan anayasa değişikliği, iki can alıcı maddeyi kapsadı. İlki, seçimle iş başına gelecek ülke liderinin 5 yıl yerine 7 yıl görev başında kalmasını öngörüyordu. İkinci önemli değişiklik ise Özbekistan sınırları içinde özerk cumhuriyet olarak Sovyet döneminden beri varlığını sürdüren Karakalpak Özerk Cumhuriyetinin Özbekistandan bağımsızlık ilan etmesinin yasal olarak yolunu kapatılıyordu. Özbekistanda ülke iklimi özelliklerine bağlı olarak 1 Temmuzdan itibaren 40 gün boyunca halk arasında çile olarak adlandırılan kuru sıcaklar bastırıyor. 40 gün boyunca termometre 40 derecenin altına inmediği gibi ufak bir esinti dahi yakalamak mümkün olmuyor. Halk bu dönemi kapalı mekânlarda geçirmeyi tercih ediyor. İşte bu çile ayından istifade eden Özbekistan lideri Mirzoyev, anayasa referandumunu bayıltıcı sıcaklar altında sessizce gerçekleştirmek istedi ancak Karakalpak konusunda yanıldı. Anayasada özerk cumhuriyetin bağımsızlık ilan etme hakkının elinden alınacağını idrak eden bölge halkı, özerk cumhuriyetin başkenti Nukus şehrinde toplandı. Karakalpak halkının geçen perşembe gününden itibaren artmaya başlayan durumdan hoşnutsuzluğu cumartesi gecesi büyük bir protesto gösterisine dönüştü. Yüz binlerce kişi Nukus sokak ve meydanlarını doldurarak, Yeni anayasaya hayır sloganları atmaya başladı. Özbekistan merkezi yönetiminin Nukus girişine kurduğu polis kontrol noktalarında polis ve göstericiler arasında çatışma yaşandı. Mirzoyev, göstericilerin polise taş ve silahlarla saldırdığını söyleyerek sayı vermeden, Maalesef siviller ve kolluk kuvvetleri arasında ölüler var dedi. Muhalif Siyasi Pulat Ahunov ise protestolarda en az 5 kişinin hayatını kaybettiğini söyledi. Karakalpak Özerk Cumhuriyetinde olayların isyana doğru gittiğini fark eden Özbekistan lideri Şevket Mirzoyev dün geri adım attı. Karakalpak halkına seslenen Özbekistan lideri, Anayasa değişikliği taslağından Karakalpak maddesi kaldırılıyor. Karakalpakın bağımsızlık ilan etme hakkı korunacak açıklamasını yaptı. Ayrıca özerk bölgedeki tüm cep telefonlarına anayasa değişikliğinin Karakalpakı kapsamayacağı mesajı iletildi. Karakalpak halkını sakinleştirmek için bir taraftan geri adım atan Mirzoyev, diğer taraftan güvenlik önlemlerini arttırma kararı aldı. Karakalpak Özerk Cumhuriyetinde 3 Temmuz-2 Ağustos tarihleri arasında OHAL ilan edilerek 21.00 ile 07.00 saatleri arasında sokağa çıkma yasağı getirildi. Özbekistanın batısında bulunan Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, batısında Kazakistan güneyde ise Türkmenistana komşu bir bölge. Yüzölçümü yaklaşık olarak Türkiyenin dörtte biri kadar olan Karakalpakta Özbek ve Kazak dili arası bir Türk şivesi kullanılıyor. Genelde çöl iklimine sahip bölgede toprağın aşırı tuzlu olması nedeniyle tarım verimli yapılamıyor. Özellikle kuzeyde Aral Gölünün de kurumasıyla bölgede yaşayan 1.9 milyon insan geçimini sağlamak için Karakalpak dışında komşu bölgelere giderek geçimini sağlamaya çalışıyor. Karakalpak devlet idaresi ise tamamen merkezi Özbekistan ödenekleriyle sağlanıyor. Karakalpak Cumhuriyeti ilk olarak Bolşevik Devrimiyle birlikte 1920 yılında bağımsızlığını ilan etmişti. İlk 12 yıl özerk olarak Kazakistana bağlanan Karakalpak, 1932-1936 yılları arasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği bünyesine alındı. 1936 yılından 1990a kadar ise Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinde özerk cumhuriyet olarak yer aldı. Sovyetlerin parçalanmaya başladığı 1990 yılında ikinci kez bağımsızlık ilan eden Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, 1993 yılında anayasada ayrılma hakkını saklı tutma koşuluyla Özbekistan himayesini ikinci kez kabul etmiş oldu. Kaynak: Hürriyet / Nerdun Hacıoğlu