Osman Müftüoğlu yazdı: Rus aşısına güvenelim mi?

Rus aşısı Sputnik V için yapılan onay ve anlaşma sonrası Osman Müftüoğlu, aşının güvenilirliğini ve merak edilenlerini Hürriyet'teki köşesine taşıdı. İşte o yazı...Pandemide geldiğimiz nokta maalesef biraz sıkıntılı. Sıkıntının nedeni ise hepimizce malum: Elimizde yeteri kadar aşı yok. Ama bilelim ki sadece bizde değil bir iki istisna dışında hemen her ülkede aşı sıkıntısı var. Bunun başlıca nedeni de üretici firmaların taahhüt ettikleri miktarda aşıyı üretememeleri. Haklı olabilirler mi? Mümkündür, haklı olabilirler. Bilelim ki aşı üretimi muazzam bir itina, yüksek bir teknoloji, olağanüstü duyarlılıkta inceleme aşamaları gerektiren son derece zor bir iştir. Görünen o ki saydığım bu nedenlerle ne BioNTech/Pfizer ne AstraZeneca/Oxford ne de Moderna, Sinovac, Johnson&Johnson farklı ülkelere verdikleri sözleri maalesef yerine getiremiyorlar. Peki, bizdeki durum ne? Çinli aşı üreticisi Sinopharm söz verdiği miktarda Sinovac aşısını bize zamanında teslim edemeyince son anda Rusya üretimi Sputnik V adeta bir Hızır! gibi devreye giriverdi. İşte bu nedenle bugün sizi halen kullandığımız aşılardan, Sinovac ve BioNTechten çok daha farklı teknolojilerle üretilen Sputnik V hakkında bilgilendirmeye karar verdik. Hazırsanız buyurun... Sputnik V bir vektör aşısı. Gövdesini soğuk algınlığı (nezle) virüslerinden biri olan adenovirüsler oluşturuyor. Bu nedenle de aşı bir tür vektör adenovirus aşısı olarak da tanımlanıyor. Aşının yapımında 2 farklı adenovirüs kullanılıyor. İlk dozunda taşıyıcı olarak adenovirüs 26, ikinci dozunda ise adenovirüs 5 var. Taşıyıcı (vektör) olarak iki ayrı adenovirüsün kullanımının nedeni aşının etkinliğini arttırmak, gücüne güç katmak. Her iki dozda da kullanılan adenovirüslere ek olarak yeni koronavirüse karşı bağışıklık geliştirmemize yardımcı olabilecek antijenik yapılar da ekleniyor. Yani bu aşıyı gövdesi ölü adenovirüslerden, yelkeni ise koronavirüse karşı bağışıklığı sağlayan koronavirüs antijenlerinden oluşan bir yelkenliye benzetebiliriz. İtiraf edeyim: 2020 ekiminde Ruslar Aşıyı biz de bulduk açıklamasını yaptıklarında o habere inanmamış, hatta Bilgiler netleşene kadar ben bu aşıyı yaptırmam şeklinde bir kanaat de açıklamıştım. Ne iyi ki sonraki gelişmeler beni haksız çıkardı. Rusyada, Gamaleya Enstitüsünün geliştirdiği bu yeni aşının da etkinlik ve güvenliğini onaylayan veriler ünlü tıp dergisi The Lancette geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Peki o bilgilerde neler var? Elimizdeki net bilgiler şunlar: Sputnik V üretilirken kullanılan taşıyıcı adenovirüslerin 2 temel geni, E1 ve E3 genleri özel yöntemlerle etkisiz hale getirilip temizleniyor. Bu temizlik işi, özellikle E1 geninin temizlenme meselesi çok ama çok önemli bir ayrıntı. Zira E1 geni virüsün çoğalmasını kontrol eden bir gen. Eğer o geni tamamiyle silip ortadan kaldıramazsanız aşıyla birlikte bedeninize giren adenovirüs sizde de çoğalma fırsatı bulabiliyor. Eğer E1 geni tümüyle silinebilirse taşıyıcı adenovirüs vücutta asla çoğalamıyor, sadece taşıyıcılık görevini/vektör yerine getirebiliyor. E3 genine gelince... E3 genini silmek de mühim bir nokta. Bu geni yok ettiğinizde taşıyıcı vektör adenovirüsün bağışıklık sisteminiz ile iletişime geçmesi daha da kolaylaşıyor ve dolayısıyla aşının etkinliği maksimuma çıkıyor. Hayır değil. Vektör aşı teknolojisi bilinen bir teknoloji. Yöntem, Oxford/AstraZeneca ve Johson&Johnson tarafından da kullanıldı. Bu aşılarda üretim maliyetleri çok daha ucuz. Ayrıca çok düşük ısılarda depolama mecburiyetiniz olmadığı için vektör aşıları lojistik açısından da çok avantajlı aşılar. Sputnik Vnin üretiminde kullanılan adenovirüsler, koronavirüsün hücrelerimize girmek için kullandığı Spike proteinlerinin genetik kodu ile yüklenmiş durumda bedene veriliyor. Aşılanan kişinin bedeni bu Spike protein kodlarını tanıyarak B lenfositleriyle antikor, T lenfositleriyle de hücresel bir bağışıklık geliştiriyor. Sputnik Vde ilk ve ikinci dozlar için iki farklı adenovirüsün kullanılması oldukça önemli bir ayrıntı. İlk dozda kullanılan adenovirüs 26, ikinci dozda kullanılan ise adenovirüs 5 tipi. Üretici firma 2 farklı vektör kullanarak aşının etkinliğini daha da arttırmayı hedeflemiş. Ve anlaşılan o ki başarılı da olmuş. Tek vektör kullanılan iki aşıdan AstraZenecanın etkinliği yüzde 76, Johnson&Johnsonın etkinliği ise yüzde 85ler düzeyinde. Sputnik Vde ise bu oranın yüzde 90ları geçtiği belirtiliyor. Ama şu notu da düşelim: Mevcut verilerle Sputnik Vnin etkinliğini kesin olarak saptamak şimdilik bize göre de bir hayli güç. Bugüne kadar kullanıma sunulan aşıların tümü için bazı şüphe ve riskler muhakkak ki var. Sputnik Vyi üreten firma ise bugüne kadar -diğer aşılarda olduğu gibi- yorgunluk, baş ağrısı, nezle, grip benzeri belirtiler, aşı yerinde cilt tahrişi ve ağrı dışında ciddi bir yan etkinin görülmediğini iddia ediyor. Ama ne Avrupa aşı otoritesi EMA, ne de Amerika aşı otoritesi FDA bu verilerin de yeterli olduğunu henüz onaylamış değil. Sputnik V aşısı bugüne kadar Hindistan, İran, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Meksika, Gana, Sri Lanka dahil 60a yakın ülkede kullanıldı, kullanılmaya da devam ediliyor. Avrupaya gelince... Avrupa aşı otoritesi EMA onaylamamış olsa da Macaristan ve Slovakya da aşıya acil kullanım onayını çoktan vermiş durumda. Macaristan şu anda da aktif bir biçimde kullanmayı sürdürüyor. Aşıyı üreten Rusyaya gelince... Rusyada bugüne kadar yaklaşık 17 milyon kişiye bu aşı uygulandı. Çift doz aşı uygulanan kişilerin sayısı ise henüz 6.5 milyon civarında. Alman yetkililer de geçtiğimiz günlerde Sputnik V aşısı ile ilgili bir ön anlaşma için Rusya ile görüştüklerini açıkladılar. Bavyera yerel hükümeti ise Avrupa Sağlık Ajansının (EMA) onaylaması halinde 2.5 milyon dozluk Sputnik V aşısını satın almak için bir ön anlaşma imzaladığını duyurdu. Rusya aşıda ulaştığı bu başarılı sonucu Sputnik Vnin sonundaki Vyi victory/zafer sözcüğü ile tanımlayarak başarısından gurur duyuyor ama aşıya karşı çekincesi süren bazı ülkelerin olduğunu da bilmemizde fayda var. Mesela Slovakya bunlardan biri. Slovakya sağlık otoritesi ülkelerine gelen Sputnik V aşısının yapısını güvenli bulmayarak Rusyaya iade etme kararı aldı. Çekya sağlık otoritesi de kendilerine gönderilen aşı dokümanlarını yetersiz bulup uygulamayı durdurdu. Sputnik Vye son itiraz ise Brezilyadan geldi. Brezilya sağlık otoritesi aşıdaki E1 geninin yeterince silinmediğini ileri sürerek aşıyı uygulamama kararı aldı. Her ülkede olduğu gibi bizde de uygulamaya geçirilecek her yeni aşı uygulamanın hemen öncesinde ciddi bir denetimden geçiriliyor. İthal edilen veya ülkemizde üretilen Sputnik V aşıları da çok ciddi bir güvenlik denetiminden geçirilecek. Aşıya geçici ve hızlı bir onay verilmiş olsa da gelen her parti aşı için tek tek güvenlik incelemeleri yapılacak. Ve bilelim ki bu incelemeler sadece COVID-19 aşıları için söz konusu değil. Hemen her aşı için zaten bu incelemeler dikkatle yapılıyor. Herhangi bir sorundan kuşkulanıldığında ise o aşı kullanıma sokulmuyor.