CANLI SON DAKİKA HABERLERİ... Suriye'nin yeniden inşasında Türkiye’nin rolü: Hangi bakanlık nasıl destek sunacak?

Anadolu Ajansı (AA) ekipleri, rejim güçlerinin saldırılarıyla yerle bir olan Deyrizor şehrinde, Fırat Nehri'nin doğu yakasıyla batısını birbirine bağlayan önemli köprü ve geçitlerdeki yıkımı görüntüledi.

Rejim güçleri ve ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerince farklı zamanlarda düzenlenen hava saldırıları ve topçu atışları sonucu şehirdeki bina, köprü ve geçitler tamamen harabeye döndü.

Deyrizor il merkezinin rejim güçlerinin elinden alınmasıyla kent genelindeki büyük yıkım ve yıllardır temizlenmeyen enkaz yığını, bölge sakinlerinin yaşadığı trajediyi gözler önüne seriyor.

Fırat Nehri'nin doğu ve batı yakalarını birbirine bağlayarak il merkeziyle kırsal arasındaki ulaşımını sağlayan köprülerin yıkılmasıyla bölge halkı, geçişlerini sınırlı sayıda feribot ve teknelerle yapıyor.

AA, yıllar içinde harabeye dönen tarihi Deyrizor Asma Köprüsü ve diğer geçitleri görüntüledi.

"Deyrizor'un hayat damarları kesildi"

Deyrizor sakinlerinden Vesim el-Ahmed, AA'ya yaptığı açıklamada, bölgede El-Muallak Köprüsü olarak bilinen tarihi asma köprünün, şehirle kırsalı birbirine bağlaması nedeniyle bölge sakinleri için önem arz eden bir geçit olduğunu belirtti.

Deyrizor'un simgeleri arasında yer alan bu köprünün, yayaların yürüyerek rahatça öbür tarafa geçiş yapabildiği bir geçit olduğunu kaydeden Ahmed, yıkım sonucu, ne yayaların ne de araçların geçiş imkanının kaldığını dile getirdi.

Ahmed, köprünün, koalisyon güçleri tarafından hedef alınıp yıkılmasıyla şehir merkezi ile kırsal arasındaki bağlantının kesilmesinin amaçlandığını söyleyerek "Deyrizor'un hayat damarları kesildi. Kentin bu kısmı tamamen bağlantısız bir hale geldi. Karşı tarafa geçmek neredeyse imkansız." ifadelerini kullandı.

Tarihi asma köprünün yanı sıra, bölge sakinlerinin ulaşımını sağlayan farklı köprülerin de rejim güçlerince bombalandığını belirten Ahmed, "Böylece Deyrizor'un iki yakası birbirinden tamamen izole edildi. Bu olaylar yıllar önce oldu fakat etkileri hala sürüyor." dedi.

Harabeye dönmüş köprüler ulaşımı aksatıyor

Deyrizor'un doğu kırsalından Munir Sair el-Meydan, köprülerin yıkılmasıyla bölge halkının büyük sorunlar yaşadığını söyledi.

Meydan, harabeye dönmüş köprülerin ulaşımı ciddi derecede aksattığını, artık aynı gün içinde Fırat Nehri'nin bir tarafından diğerine gidemediklerini ifade etti.

Eskiden, otomobile ihtiyaç duymadan, yürüyerek ya da motosikletle kolayca karşıya geçebildiklerini belirten Meydan, "Köprüler yıkıldığı için hiçbir şekilde geçiş yapamıyoruz; feribotlarla sınırlı kaldık. Bu biz bölge sakinleri için ciddi bir sorun." dedi.

Meydan, köprülerin yeniden inşası için ivedilikle harekete geçilmesini isteyerek "Köklü bir çözüm istiyoruz, çünkü bu sorun hayatımızı etkiliyor." diye konuştu.

Türkiye, Suriye'de 61 yıllık Baas rejiminin devrilmesinin ardından geçici hükümet kurulması ve ülkenin yeniden inşası sürecinde destek çalışmalarına başladı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, son Kabine toplantısında bakanlara görev alanlarındaki ihtiyaçlar için Suriye'de çalışma yürütmesi talimatı verdi.

Bu kapsamda Suriye'deki kamu kurum ve kuruluşlarının tekrar işler hale gelmesi, devlet sisteminin yeniden kurulması için her bakanlık kendi alanında destek sağlayacak.

Bakanlıklar tarafından Suriye'de yürütülecek bazı çalışmalar şöyle:

İçişleri Bakanlığı

Şam ve Halep'teki büyükelçilik ile konsoloslukta Göç İdaresi büroları açılacak. Bu bürolar, ihtiyaç halinde Türkiye'deki Suriyelilerin kayıtlarını, kimlik bilgilerini ve diğer resmi belgelerini Suriye'deki ilgili birimlerle paylaşacak.

Suriye'de İçişleri Bakanlığı kurulduktan sonra, nüfus, güvenlik, pasaport basımı gibi temel ihtiyaçlarda destek sağlanacak. Türkiye, teknik ekipman ve bilgi paylaşımı gibi konularda yardımcı olacak.

Ülkesine dönmek isteyen Suriyelilerin gerekli hazırlıkları yapabilmesi için 1 Ocak'tan itibaren "öncü göçmen" uygulaması başlatılacak. Bu kapsamda her aileden 1 kişinin 6 ayda 3 kez giriş çıkış yapmasına imkan tanınacak. Suriyelilerin dönüşüyle ilgili sürecin sağlıklı, huzurlu, düzenli şekilde sağlanabilmesi için 6 sınır kapısından 2'si yetkilendirilecek ve giriş çıkışlar bu kapılardan yapılacak.

Sınır kapılarında personel sayısı artırılarak 7/24 çalışma esasına geçilmesiyle gün boyu hizmet imkanı sağlanacak.

Gönüllü geri dönmek isteyen Suriyeliler, Göç İdaresi Başkanlığının internet sayfasındaki merkezi randevu sistemi üzerinden randevu alabilecek. Aynı gün verilecek randevuyla, seyahat izin belgesi gibi gerekli belgeler temin edilebilecek.

AFAD koordinasyonunda bölgeye yardım gönderilmeye devam edilecek. Yapımı AFAD tarafından koordine edilen ve bir kısmı tamamlanan briket evlere yenileri eklenecek.

Ticaret Bakanlığı

Suriyelilerin geri dönüş işlemlerinde yolcu beraberi eşya ile ev eşyasına ilişkin işlemler, "Kolaylaştırılmış Çıkış Formu"yla yapılacak.

Suriye'den gelen geçici koruma statüsünü haiz kişilerin ülkelerinden getirdikleri ve noterler tarafından tescil edilen plakalı taşıtlarına ilişkin de kolaylık sağlanacak. Bu kapsamda, taşıtla birlikte kesin çıkış yapılması durumunda, ilgili noterce düzenlenen kaydın kapatıldığına dair belge gümrük idaresine ibraz edilecek. Taşıtın belgelerindeki ayniyetine uygunluğunun da tespiti halinde, Taşıt Takip Programı'nda gerekli işlemler yapılarak, aracın kaydı kapatılacak ve çıkış işlemleri hızla gerçekleştirilmiş olacak.

Söz konusu araca ilişkin herhangi bir kayıt bulunamazsa, ilgili noterce düzenlenen kaydın kapatıldığına dair belgenin gümrük idaresine ibrazı ve taşıtın belgelerindeki ayniyetine uygunluğunun tespiti halinde, ilgili programa kayıt yapılarak çıkışa müsaade edilecek.

Suriye vatandaşlarının Türkiye'de edindikleri yerli plakalı araçların çıkışı için de "Yabancılara İkinci El Taşıt Satışı Hakkında Kanun" hükümleri çerçevesinde ilgili noterce düzenlenen kaydın kapatıldığına dair belgenin gümrük idaresine ibraz edilmesiyle "Kolaylaştırılmış Çıkış Formu" düzenlenecek.

Suriyelilerin Türkiye'de kurdukları iş yerlerinin nakline ilişkin işlemler ise Gümrük Yönetmeliği uyarınca Sözlü Beyan Formu düzenlenerek tamamlanacak.

Suriye vatandaşlarının beraberlerinde kendilerine ait ve değeri 15 bin doları aşan ve ticari amaç taşımayan ziynet eşyası niteliğinde kıymetli madenlerden ve taşlardan yapılmış eşyaları yurt dışına çıkarmaları durumunda, bu eşyaların girişte beyan edilmiş olması veya Türkiye'de satın alındığının belgelenmesi şartı 31 Aralık 2025'e kadar aranmayacak.

Ayrıca, 25 bin lirayı aşan Türk parası ve bu para birimiyle ödemeyi sağlayan belgeler ile 10 bin avro veya eşitini aşan döviz çıkışlarında "Nakit Beyan Formu" ile gümrük idarelerine beyanda bulunulması yeterli olacak.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı

Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğünce Şam Havalimanı'nın ihyasıyla ilgili çalışma yürütülecek.

Şam'a kadar demiryolu bütünlüğünün sağlanması için çalışma yapılacak.

M4 ve M5 kara yollarında yapılan çalışmalar, köprülerin tamiri gibi işlere devam edilecek.

Haberleşme alanındaki eksikler tespit edilecek, bu konudaki ihtiyaçlara yönelik destek sağlanacak.

Limanların canlandırılması için çalışma yürütülecek.

Suriye'nin kendi parasını kendisinin basması noktasında destek verilecek.

Milli Savunma Bakanlığı

Talep gelmesi durumunda yeni yönetimle askeri eğitim ve işbirliği konusunda gerekli destek sağlanacak.

Suriye'deki yeni yönetimle terörle mücadele konusunda işbirliği içinde hareket edilecek.

Milli Eğitim Bakanlığı

Suriye'nin kuzeyindeki Mahalli Meclisler ile irtibatlı olarak eğitim öğretim faaliyetlerinin yürütülmesine, öğrencilerin eğitime erişimine ilişkin çalışmalar devam ediyor. Bu kapsamda hayırseverlerin de desteğiyle hasarlı okulların onarımı, yeni okul binalarının inşası, dersliklerin donatımı, eğitim müfredatının oluşturulması, ders kitaplarının hazırlanması ve basımı yapılarak okullara ulaştırıldı.

Bakanlık, öğretim müfredatlarının bilimsel ve teknolojik gelişmeler, öğrencilerin ihtiyaçları ve Suriye halkının talepleri doğrultusunda güncellenmesi, yeni ders kitaplarının hazırlanması, ekonomik kalkınma ve hayat standartlarının iyileşmesi için mesleki eğitimin geliştirilmesi ve meslek okullarının açılmasına katkı sunacak.

Ayrıca, öğretmen ve yöneticilerin mesleki gelişim çalışmalarında kapsamlı bir işbirliğine gitmeyi planlayan Milli Eğitim Bakanlığı, okul hayatına dönüşte yaşanabilecek zorlukların giderilmesine yönelik olarak da ailelere ve çocuklara psikososyal destek vermeyi amaçlıyor.

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Suriye'de tekrar faaliyete geçme çalışmalarını sürdürüyor.

TİKA aynı zamanda ülkedeki restorasyon çalışmalarına da destek veriyor. Bu kapsamda Şam'daki İbn-i Arabi Camisinin haziresinde yer alan kabristanda koruma ve çevre düzenlemesi işine başlanacak.

Sağlık, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

Sağlık sisteminin yeniden inşası, rehabilitasyon tıbbı cihaz ve ilaç noktasında destek sağlanacak.

Bu kapsamda başkent Şam'da Suriye Arap Kızılay'ı (SARC) Genel Merkezi'nde Türk Kızılay Şam Delegasyonu açıldı.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı da Suriye'nin enerji ve elektrik altyapısı inceleyecek, elektrik akışı konusunda çalışma yapacak.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ise kadın ve çocuklara yönelik psikososyal destek verecek.

Suriye'de Baas rejiminin, iktidarı elinde tutmak için sivil halka ve altyapıya yönelik saldırıları karşısında ülke ekonomisi ciddi zarar gördü. 13 yıl boyunca süren iç savaş, ülkenin insan kaynağı başta olmak üzere kalkınmasını, altyapısını ve ekonomisini büyük ölçüde tahrip etti.

Suriye'deki çatışmalar sonucunda evler, iş yerleri, okul ve hastaneler ile çeşitli kamu binalarının yanı sıra, su, kanalizasyon, telekomünikasyon, elektrik dağıtım ve üretimi gibi temel hizmetler yıkıma uğradı.

Yaşanan çatışmalar 6 milyondan fazla Suriyelinin yurt dışına gitmesine ve 7 milyondan fazla insanın ise ülke içinde yerinden edilmesine yol açarken, ülke neredeyse enkaza döndü.

Ülkenin birçok şehrinde ve bölgesinde tamamen terk edilmiş binlerce köy, kasaba ve mahalle ortaya çıkarken, Esad rejiminin devrilmesinin ardından ülkenin yeniden yapılandırılması için acilen harekete geçilmesine ihtiyaç duyuluyor.

Uygun yaşam ve ekonomik koşulların sağlanması, milyonlarca Suriyeli mültecinin ülkelerine geri dönebilmesi için büyük önem taşıyor.

Konutlara ilave olarak ülkede yollar, enerji santralleri ve iletişim hatlarının yeniden inşası için geniş çaplı yatırımlar gerekiyor. Öz kaynaklarını Esad döneminde büyük ölçüde kaybeden Suriye, yeniden inşa sürecinde uluslararası kuruluşların ve bölgesel güçlerin sunacağı finansal ve teknik desteğe ihtiyaç duyuyor.

Yapılan uluslararası analizlere göre, Suriye'nin yeniden yapılanma ve inşa maliyetinin yaklaşık 400 milyar doları bulabileceği, bu maliyetin yüzde 65'inin konut sektöründen kaynaklanacağı tahmin ediliyor.

Öte yandan, başta ABD ve Avrupa olmak üzere Batılı ülkelerin Esad rejimi döneminde Suriye'ye uyguladıkları ekonomik yaptırımların hala devam etmesi, ülkenin kalkınmasının önünde engel teşkil ediyor.

Uzmanlar, gerekli koşulların sağlanmasıyla Batılı ülkelerin söz konusu yaptırımları hızla kaldırılması gerektiğine dikkati çekerken, uluslararası güvenin tesisi ve kurumların inşasının sağlanmasıyla ülkenin yeniden inşa sürecinin hızlanabileceğini belirtiyor.

 Suriye "neredeyse sıfırdan" başlıyor

Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House Orta Doğu ve Kuzey Afrika Programı Kıdemli Araştırmacısı Neil Quilliam, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Suriye'de ilk adım olarak güvenlik ve istikrarın sağlanmasının ve geçici hükümetin iş ortamını canlandıracak önlemleri belirlemesinin önemli olacağını belirtti.

Yerli ve uluslararası iş dünyasının güvenini kazanmanın kilit önemde olduğunu söyleyen Quilliam, "İş dünyası, politika ortamının istikrarlı ve öngörülebilir olacağına dair güvenceye ihtiyaç duyacaktır. Bu, 13 yıllık çatışmanın ardından oldukça zorlu bir sınav olacak." dedi.

Quilliam, bu süreçte uluslararası toplumun Suriye'yi yeniden yapılanma konusunda destekleyebileceği birçok yol olduğunu ve organize şekilde hareket edilmesi gerektiğini belirterek, şöyle konuştu:

"Bu nedenle, uluslararası toplum, Suriye'deki bakanlıklar, kurumlar ve yerel yönetimlere yeniden inşa sürecini yönetmeleri için hızla teknik ekipler görevlendirmeli. Suriyeliler, hem ülke içinde hem de bulundukları ev sahibi ülkelerde becerikli ve dirençli olduklarını kanıtladı. Burada farkına varılması gereken muazzam bir insan kaynağı var. Bununla birlikte, yeniden inşa çalışmalarına başlama telaşıyla, maliyetli hataların, projelerin ve Suriye'nin geçiş sürecinin uzun vadeli başarısını baltalaması tehlikesi de var."

Suriye'nin yeniden yapılanma sürecine "neredeyse sıfırdan" başlayacağına ve önemli stratejik ve mali desteğe ihtiyacı olduğuna işaret eden Quilliam, bu sürecin kapsayıcı bir hükümet tarafından yürütülmesi gerektiğini söyledi.

Quilliam, ülkeye sağlanacak olası mali desteklerin Suriye'nin istikrara kavuşmasına ve ekonomisinin büyümesine yardımcı olacak sektörlere uzun vadeli yatırımlara dayanması gerektiğinin altını çizdi.

Batılı ülkelerin Suriye'ye uyguladığı ekonomik yaptırımlara ilişkin ise Quilliam, "Yaptırımlar kaldırılacaktır ve kaldırılmalıdır ancak bunun için koşulların yerine getirilmesi gerekiyor. Esad rejiminin düştüğü göz önüne alındığında, yaptırımların kaldırılması nispeten kolay olacaktır ancak bürokratik süreç biraz zaman alacaktır. Nihayetinde bu Batılı liderler tarafından verilmesi gereken siyasi bir karar." diye konuştu.

"Avrupa Suriye'nin yeniden yapılanmasını desteklemeli"

Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Orta Doğu ve Kuzey Afrika Program Direktörü Julien Barnes-Dacey de konuya ilişkin makalesinde, Avrupa Birliği'nin Suriye ile önemli siyasi ve ekonomik ortaklık kurması ve ülkenin yeniden yapılanmasına destek sunması gerektiğini vurguladı.

Suriye'nin güvenli geri dönüşe uygun hale gelmesine yardımcı olmak için Avrupa'nın HTŞ ile yoğun siyasi etkileşime girmesi, yaptırımları kaldırması ve bir ekonomik paket sunmasının önemli olduğunu kaydeden Barnes-Dacey, "Avrupa'nın bir stratejik vizyon sunması gerekiyor. Blok, önemli bir yeniden yapılanma desteği içeren bir siyasi ve ekonomik ortaklık ortaya koymalı ve gerçekten kapsayıcı yeni bir hükümet kurulması halinde ABD yaptırımlarının kaldırılması için seçilmiş başkan Donald Trump'ın yeni yönetimiyle görüşmeli." diye konuştu.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Arap Devletleri Bölgesel Bürosu Direktörü Abdallah Al Dardari, Suriye'deki son gelişmelere ilişkin yaptığı açıklamada, ülkenin 14 yılda 54 milyar dolar Gayri Safi Yurt içi Hasıla (GSYH) kaybına uğradığını belirterek, "GSYH, 2010'daki 62 milyar dolar seviyesinden bugün sadece 8 milyar dolara kadar düştü. Yoksulluk, 2010'daki yüzde 12 seviyesinden yüzde 90'ın üzerine çıktı ve nüfusun yüzde 65'inden fazlası gıda güvensizliğiyle karşı karşıya." ifadelerini kullandı.

Suriye'nin zorlu bir toparlanma süreciyle karşı karşıya olduğunu ve ülkedeki 5,5 milyon konutun yaklaşık 2 milyonunun yıkıldığı veya hasar gördüğünü belirten Al Dardari, Suriye'deki en büyük zorluğun ise zayıflamış kamu kurumları olduğuna dikkati çekti.

Al Dardari, BM'nin kalkınma programlarının odak noktasının kurumları desteklemek olacağını, kalkınma ve yeniden yapılanma için kurumların inşasının kritik önemde olduğunu söyledi.