'Kriz kahini'nden korkutan tahmin: Buhar olacaklar

Mayıs ayının son günlerinde, bir ay önce dahi kimsenin aklına gelmeyecek bir olay yaşandı: Dünyanın en değerli şirketleri arasında ilk sıralarda yer alan birçok teknoloji şirketinin hisseleri çok büyük değer kaybetti. Ancak 20 yıl önceki teknoloji balonunu erkenden görmeyi başaran kriz kâhini Jim Chanos'a göre henüz hiçbir şey görmüş değiliz. Facebook'u, Tesla'yı ve diğer teknoloji devlerini ne bekliyor?

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Silikon Vadisi, son 20-25 yılda ABD'nin ve dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin en parlak zekalarının adresi oldu. Amaçlarının para kazanmak değil insanlığın sorunlarına çözüm bulmak ve hayati ihtiyaçlarını karşılamak olduğunu söyleyen genç dâhilerin tek ihtiyacı ufak bir sermayeydi. Bu idealist akın kendi milyarderlerini yarattı. Yatırımcıları etki altına alan teknoloji devleri, kamuoyunu da daha iyi bir gelecek vaadiyle büyülemeyi başarıyordu.

Ancak teknoloji dâhilerinin kurdukları imparatorlukların sonu yavaş yavaş yaklaşıyor mu? ABD'de bir dönem tarihin en düşük seviyelerinde olan faiz oranlarının hızla yükselmesi, en büyüğünden en küçüğüne birçok teknoloji şirketinin sıcak paraya ulaşımını zorlaştırıyor. Hal böyle olunca şirketlerin geleceği tehlikede. Uzmanlar 90'ların sonu 2000'lerin başında yaşanan ve "dot-com bubble" olarak adlandırılan teknoloji balonunun bir benzerinin patlamak üzere olduğunu belirtiyor. Üstelik bu kez şirketler çok daha büyük olduğundan yıkımın da aynı oranda büyük olması bekleniyor.

Kynikos Associates'ın kurucusu Jim Chanos, Wall Street aleminin "yaklaşan krizi gören insan"larından biri olarak büyük saygı görüyor. Chanos'un şirketi ilk teknoloji balonunun patlamak üzere olduğu günlerde yaptığı açığa satış işlemleriyle tanınıyor.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Chanos geçtiğimiz günlerde Insider'e yaptığı açıklamada, bu kez şirketlerin çöküşünün daha büyük olabileceğini ve bunun ABD ve dünya ekonomisini 20 yıl öncekinden de fazla etkileyebileceğini belirterek, şunları söyledi:

"2000'lerin başlarındaki tipik bir açığa satışta söz konusu olan 2-3 milyar dolar değerindeki şirketlerdi. Bu kez 20-30 milyar dolarındaki şirketlerden bahsediyoruz. O yüzden içinde bulunduğumuz döneme 'dopingli dot-com çağı' diyoruz. Bence birçok şirket buhar olacak. Birçoğu sıfırlanacak."

10 YIL ÖNCE 10 YIL SONRA

Geçtiğimiz onyıllarda Silikon Vadisi'nin önde gelen isimleri paranın inovasyonun yakıtı olduğunu söylüyordu. Bugün ise şirketlerin istikrar kaybetmeye başladığı piyasa koşulları bize paranın sadece yakıt değil, aynı zamanda kaptan, motor ve nihai hedef olduğunu da gösteriyor. Bu koşullarda önümüzdeki birkaç yıl içinde birçok dikkat çekici teknoloji şirketinin sonunun geleceği öngörülüyor.

Bundan sadece 10 yıl önce, teknoloji dünyası en parlak günlerini yaşıyordu. Facebook kamuya açılmış ve 1 milyar kullanıcıya ulaşmıştı. Hem o hem de Twitter, Arap Baharı sırasında demokrasi savaşçılarının en önemli silahı haline gelmişti. Mark Zuckerberg'ün "dünyayı birbirine bağlama" vaadi hiç tehditkâr görünmüyordu. Elon Musk ABD hükümetinin de desteğiyle bir elektrikli otomobil devrimi başlatıyordu. Uber ve Lyft gibi uygulamalar daha ucuz ve pratik seyahat sağlamak için birbiriyle yarışıyordu. Kripto paralar sadece meraklılarını ilgilendiren eğlenceli oyuncaklar gibiydi. Ünlüler öğle yemeğinde ne yediklerini bile tweet'ler olmuştu.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Bütün bu heyecanın arkasında Silikon Vadisi'nin hızla büyüyen şirketlerini destekleyecek şekilde planlanmış bir ekonomi yatıyordu. 2008 krizi geride kalmıştı, piyasada para boldu, faizler kolay borçlanmayı sağlayacak şekilde düşüktü. Borsaya para akıyordu. Silikon Vadisi'nin vaatleri hem kazanç peşindeki yatırımcıları hem de ekonomik bir felaketten çıkmaya çalışan bir toplumu çekiyordu.

10 yılda çok şey değişti. Dünya sosyal medyanın kurduğu bağların çok da iyi bir şey olmadığına karar verdi. Platformların seçimlere karışmaktan ilişkileri zehirlemeye birçok olumsuz yanı ortaya çıktı. Uber ve Lyft arasındaki rekabet şirketlerin kendilerine bile yaramadı. Kripto para alemi bir külte dönüştü. Elon Musk, Twitter'a talip oldu.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Önce Silikon Vadisi'nin sosyal fayda sağlama vaadinin ışıltısı söndü, ardından sağlayacağı finansal faydaların da bir yere kadar olduğu ortaya çıktı. Hızla büyüyen girişimleri ve teknoloji şirketlerini çekici gösteren faiz oranları ortadan kalkınca, Teknoloji Şirketleri her aşamada acı çekmeye başladı. Startup destekçileri kuruculara "en kötüsüne hazırlanın" demeye başladı. Aralarında SoftBank gibi devlerin de bulunduğu en büyük risk sermayesi şirketleri dahi yatırımlarını yüzde 50 ve daha fazla oranda kesmeye başladı. Hisseler değer kaybettikçe en büyük şirketlerde dahi verilen maaşlar sürdürülebilir olmaktan çıktı.

"ÇOK BÜYÜK BİR PARALELLİK VAR"

Şu an sosyal faydayla ilgili söylemler birer birer yok olurken, yatırımcılar da Silikon Vadisi'nin iş modelinin itici gücünün teknoloji zekâsı değil abartılı söylemler olduğunu düşünmeye başlıyor. Chanos, Insider'a yaptığı açıklamada aynı şeyin bir önceki balonun patladığı dönemde de yaşandığına dikkat çekti.

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Haberin Devamı

Chanos'a göre o yıllarda adında ya da iş planında "dot-com" geçen her şey pazarlanabilir görülüyordu. Günümüzün sihirli kelimeleri ise "blok zinciri", "makine öğrenmesi", "yapay zekâ" ve "algoritma" oldu. Chanos, "Burada çok büyük bir paralellik var. Fon alan iş modellerinin hiçbir anlamı yoktu. Ve insanlar teknolojiyle alakalı her şeye para saçıyordu" diye konuştu.

Adının açıklanmaması kaydıyla Insider'a konuşan bir start-up kurucusu, Silikon Vadisi kültüründe finansal metrikleri konuşmanın büyük bir gaf olarak görüldüğünü belirterek, "BÜYÜK RESMİ göremeyip gelir gibi saçma şeylere odaklanırsanız, değerin nasıl ölçüldüğünü anlamayan bir cahil muamelesi görürsünüz" dedi. Söz konusu kaynak kârlılıkla ilgili sorulara ise her zaman "Amazon senelerce kâr etmedi, bak şimdi ne durumda" gibi standart yanıtlar verildiğini belirtti.

Bu strateji, finans piyasalarında çok fazla paranın olduğu, hisselerin değerlendiği ve müşteri sayılarının arttığı dönemlerde işe yarıyordu. Günümüzde bu koşulların ortadan kalkmasıyla kâr edemeyen şirketlerin CEO'ları "sürdürülebilirlik" söylemine sığınmaya başladı.

Uber CEO'su Dara Khosrowshahi çalışanlara maliyetleri kısacaklarını söyledi. 10 yıldır sadece bir çeyrekte kâr eden Snapchat'in işe alımları yavaşlatıyoruz açıklaması bütün teknoloji hisselerini düşürdü. ABD'nin en büyük kripto para piyasası Coinbase ise yatırımcılarına "iflas riskimiz yok ama olur da iflas edersek müşterilerimiz tüm varlıklarını kaybedebilir" şeklinde oldukça şüpheli bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Nihayet 2020'de kâr etmeye başlayan 20 yaşındaki Tesla bile Çin'deki sorunlar, artan rekabet, Musk'ın Twitter'a talip olması gibi sebeplerle Wall Street'teki yatırımcılarını kaybetmeye başladı.

ÇALIŞANLARA DAĞITILAN HİSSELERİN DEĞERİ BİR ANDA DÜŞÜNCE...

Teknoloji devleri geleceğe dair büyük laflar içeren söylemleriyle sadece yatırımcılarını değil çalışanlarını da büyüledi. Çalışanlara para yerine Hisse ile ödeme yapan şirketler, gelecekte kârlı olacakları vaadiyle hareket ediyordu. Üstelik şirketler bu yolla çalışan maliyetlerini de azalttıkları için bilançolarını rahatlatıyor, kayıpları kazanca dönüştürebiliyordu.

Chanos, yaşanan durumu "Herkese bol keseden hisse ödemesi yapıyorsunuz ve hisseleriniz değer kaybedene kadar bu bir harcama kalemi gibi olmuyor. O duruma gelindiğinde de ya hisseleri bölmek ya da insanlara nakit para ödemek zorunda kalıyorsunuz" sözleriyle açıkladı. Ancak söz konusu şirketlerin kasalarında nakit bulunmuyor. Hisseleri bölmek ise değerin daha da düşmesine neden oluyor.

Tesla, Twitter, Square gibi birçok şirket hisseyle ödeme yapma politikasını çok uzun süre devam ettirdi. Dolayısıyla bugün hisselerin değer kaybetmesi çalışanları da vuruyor. Bu darbenin boyutunu anlayabilmek için Blind'a bakmak yeterli.

Kısmen iş ilanları sitesi kısmen de sosyal medya platformu olarak hizmet veren Blind, Silikon Vadisi'ndeki şirketlerde çalışan 5 milyon kişi için bir toplanma alanı. Site kurallarına göre, kullanıcıların isimleri gizli tutuluyor ancak çalıştıkları şirketleri açıklamaları şart. Kişilerin yıllık kazançlarını açıklamaları ise site kurallarınca şart değil ama kullanıcılar arasında kesin kabul görmüş bir uygulama. Hatta bunu gizli tutan kullanıcılara net bir dille "Maaşını açıklamıyorsan defol git" deniyor. Sitenin bir köşesinde de iş ilanları yanıp sönüyor: (Yıllık maaş)

Google yazılım mühendisi: 217 bin dolar.

Apple donanım mühendisi. 194 bin dolar.

Apple yazılım mühendisi: 411 bin dolar.

Yahoo tasarımcı: 398 bin dolar.

Kısa bir süre öncesine kadar bu dört örnek, Silikon Vadisi'nin çekiciliğini açıklamak için yeterli olabilirdi. Ancak Mayıs ayının sonlarında yaşanan hisse düşüşlerinin ardından teknoloji şirketlerinin alımları durdurduğu ve eleman çıkarmaya başladığı bugünlerde Blind kullanıcıları eski günlerini mumla aramaya başladıklarına işaret eden paylaşımlar yapıyor.

6 BASAMAKLI MAAŞLAR "FINDIK FISTIK PARASI" OLDU

Blind'ın "zihinsel sağlık" bölümündeki paylaşımlar özellikle dikkat çekici. Örneğin çalışanlardan biri, "İş yerimde çılgınca şeyler oluyor. Ama ben antidepresan stoklamaktansa defolup gitmeyi düşünüyorum" diye yazmış.

"İşten çıkarıldım" paylaşımlı yapanların sayısında gözle görülür bir artış var. İnsanlar hisse değerindeki düşüşlerle yaşadıkları ani kayıp nedeniyle "Acaba fırsatım varken oturduğum evi alsa mıydım?" tereddütleri yaşıyor.

Mayıs ayı başlarında Blind kullanıcıları "Mutluluğun sırrı çok çalışıp çok kazanmak mı yoksa iş hayatı ile özel hayatı dengelemek mi?" tartışmaları yaparken bugün "Teknoloji sektörü bir ekonomik krize girecekse, ne kadar çalışırsak çalışalım 6 basamaklı maaşlar kazanabilecek miyiz?" tereddütü yaşanıyor. Birçok kullanıcı toplam gelirlerini yazmaları gereken alana "Fındık fıstık parası" manasında fıstık emojisi koyuyor.

Insider'ın "'Lots of companies are going to get vaporized': The tech titans of Silicon Valley are in serious trouble — and they're going to take the rest of the stock market down with them" ve "'Crazy stuff is happening at my work': Silicon Valley engineers are really freaking out right now" başlıklı haberlerinden derlenmiştir.

(Hürriyet)