İran'ın efsane komutanıydı! Kasım Süleymani kimdir?

Amerika, Irak Uluslararası Bağdat Havalimanı'nda Haşdi Şabi konvoyuna füze saldırısı düzenlendi. Saldırıda,efsane komutan olarak da bilinen İran Devrim Muhafızları Ordusu'na bağlı Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani hayatını kaybetti. Iraklı yetkililer, saldırıda toplam 7 kişinin hayatını kaybettiğini belirtti. Peki, Kasım Süleymani kimdir, neden önemli bir figürdü?İran'ın askeri gücünün en ekili isimlerinden biri olan Kasım Süleymani Amerika'nın Bağdat Havalimanı yakınlarında füze saldırısı sonucu hayatını kaybetti. Kasım Süleymani neden önemli bir isimdi? Ölümü hangi dengeleri değiştirecek? Hangi gelişmeler onun adını ön plana çıkardı? Yüksek lisans ve doktora çalışmalarını Leiden Üniversitesi İran Çalışmaları bölümünde tamamlayan İstanbul Medeniyet Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Serhan Afacan, Kasım Süleymani ile ilgili şu analizi kaleme almıştı: ABDnin 11 Eylül 2001 terör saldırılarının ardından Afganistan ve Irak işgallerine girişerek Orta Doğuda istikrarsızlığı yaymasını müteakip İranda adını en sık duyuran kişilerden biri Kasım Süleymani olmuştu İranda Rafsancani ve Hatemi ile geçen 90lar boyunca kurumsal yapısı tartışılan Devrim Muhafızları, 2000lerde varlık nedenini dosta düşmana ispat edecek çeşitli fırsatlar buldu ve bunu da sonuna kadar kullandı. Kasım Süleymani de bu sürecin önemli bir parçasıydı. İlk olarak, 11 Eylülden hemen sonra, dönemin ABD yönetimince Irak ve Kuzey Kore ile beraber şer eksenine dahil edilerek hedefe konulan İran, yer yer haklı, yer yer de histeri boyutuna varan saiklerle, büsbütün bir güvenlik devletine dönüştü. İkinci olarak, İranda Haşimi Rafsancani ve Muhammed Hatemi ile geçen 90lar boyunca kurumsal yapısı tartışılan Devrim Muhafızları, 2000lerde varlık nedenini dosta düşmana ispat edecek çeşitli fırsatlar buldu ve bunu da sonuna kadar kullandı. Süleymani de bu sürecin önemli bir parçası. Öyle ki onun adı muhafazakâr kanatta zaman zaman, 2021 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için dahi geçiyor. Dahası Süleymaninin destekçileri, onu ülkenin önemli muhafızlarından ve sınır dışı direniş hattının bekçilerinden biri olarak görüyorlar. Ülkede bu önemli figüre karşı olanlar için ise o hapsedildikleri bir dünyanın kapısındaki muhafızlardan biri. Süleymaninin uzun yıllar sonra 1 Ekim akşamı İranda bir televizyon kanalında yayımlanan röportajda yaptığı değerlendirmeler, onun konumu ve olaylara bakışı konusunda önemli fikirler veriyor. 2006 yazında İsrail Lübnana saldırdı ve İsrail-Lübnan savaşı patlak verdi. ABDde dönemin Bush yönetiminin ve özellikle Dışişleri Bakanı Condoleezza Riceın İsrailin saldırganlığını desteklemesinin bölge için ironik sonuçları oldu. Savaşın sürdüğü haftalarda, bir üniversite öğrencisi olarak bölgeyi gezmek üzere çıktığım seyahatte, Lübnan-Ürdün-Suriye hattında yaşananlara bizzat tanıklık etmiştim. Bu süreçte gözlemlediğim birkaç husus özellikle çarpıcıydı: Diğer birçok Arap lider gibi, Mısırda dönemin Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek ve Ürdünde Kral Abdullah, süreçteki İran etkisinden dolayı çekimser bir tutum takınıyorken, bu tavır halkın bir kısmında önemli rahatsızlıklara neden oluyordu. Diğer yandan İran, biraz da dönemin İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejadın popülist karakteri nedeniyle, süreçte öne plana çıkmıştı ve özellikle Suriye sokaklarında Esed-Nasrallah-Ahmedinejad üçlüsünün posterlerini her yerde görmek mümkündü. Diğer bir ifadeyle, savaş Hizbullaha ve ona verdiği destek nedeniyle İrana bölgede önemli bir prestij getirmişti. Fakat sonraki gelişmeler bunun İran ve bölge açısından sorunlar barındırdığını ortaya çıkardı. Süleymaninin röportajı (süresinden dolayı ve biraz da Altı Gün Savaşına telmihen) Otuz Üç Gün Savaşı olarak da bilinen bu savaşı konu alıyor. Savaşın arka planı, çıkış nedeni ve çıktıktan sonraki süreçle ilgili konulara değinen Süleymaninin anlattıkları, İranın olaya bakışının bilindik yönlerini içerse de, bölgedeki güncel duruma ilişkin belirli göndermeler barındırıyor. Süleymaninin üzerinde durduğu birinci nokta, savaşı çıkaran tarafın Hizbullah olmadığı. Zira İsrail Lübnana saldırdığında, (bundan kısa süre önce iki İsrail askerini kaçırmış olan) Hizbullah bazı Arap ülkeleri tarafından savaşa neden olmakla suçlanmıştı. Süleymani ise eldeki kanıtların ve bizzat İsrail tarafından yapılan açıklamaların bunun aksini kanıtladığını iddia ediyor. Süleymaniye göre, 2006 yılında İsrail Hizbullahı gafil avlamak amacıyla bir süredir hazırlık yapmaktaydı ve asker kaçırma eylemi, savaş çıkarmak şöyle dursun, bilakis planladığından erken harekete geçmek durumunda bırakarak İsraili başarısızlığa uğratmıştı. Süleymani bu noktayı, savaşın ilk haftasında duruma ilişkin rapor vermek amacıyla İrana çağırılarak Meşhedde görüştüğü İran Devrim Rehberi Ali Hamaneyin ifadelerine dayandırıyor. Süleymaninin savaşın gidişatına ilişkin gözlemlerini dinleyen Hamaney, Hizbullahın hamlesinin İsrailin planını bozduğunu söyler. Elinde bu yönde bir istihbarat verisi olmayan Süleymani bunu Hamaneyin ferasetine bağlar. Daha sonra bölgeye dönerek görüşmeyi Hasan Nasrallaha aktaran Süleymani, İsrail askerlerini kaçırdıkları ve savaşa neden oldukları hissinden dolayı rahatsızlık duyan Nasrallahın,bu ifadeleri ilahî ve gaybî sözler olarak değerlendirdiğini ve rahatladığını kaydediyor. Süleymaninin röportajda üzerinde durduğu diğer bir konu da İranın savaş sürecine bakışı. Kudüs Ordusu Komutanına göre İranın bu savaşa ilişkin bakışını belirleyen üç unsur vardı: ABDnin Irak ve bölgedeki varlığı ve saldığı korku; Arap ülkelerinin İsrail yanlısı tavrı, gizlice İsraili desteklemeleri, Lübnanın güneyinde demografiyi değiştirme projesine arka çıkmaları ve İsrailin savaşı fırsat bilerek Hizbullahtan bütünüyle kurtulmayı amaçlaması. Dolayısıyla Süleymaniye göre İranın süreçteki dahli, Lübnanın içişlerine müdahale etmeyi değil, bu planların önüne geçmeyi amaçlıyordu. Süleymani İranın verdiği desteğin mahiyeti konusunda ise Hizbullaha verilen manevi desteğin yanı sıra teçhizat ve para yardımından bahsediyor. Süleymaninin bu açıklamaları, her ne kadar bölge politikasını büyük oranda bu tarz müdahalelere bağlamış olan İran açısından bir anlam ifade etse de, İranın bir bütün olarak bölgeye yaklaşımı hesaba katıldığında ikna edici durmuyor. Zira İranın 2000lerin başında ve halihazırda Lübnan, Irak, Suriye ve Yemendeki varlığı Süleymaninin çizdiği çerçevenin çok daha ötesinde ve kapsamlı boyutlar içeriyor. Beklendiği üzere, Süleymaninin anlatısında Ali Hamaneyin liderliğine özel bir vurgu var. Hamaneyin süreci somut istihbarî bilgilerin de ötesinde değerlendirdiğini savunan Süleymani, savaş henüz başlamış ve Lübnanın güneyinden başlayarak çeşitli yerlerinde binalar yerle bir oluyorken, Hamaneyin Meşheddeki söz konusu görüşmede, bu savaştan çıkacak zaferin Hicretten sonra Medinedeki ilk yıllarda meydana gelen ve Müslümanlar lehine sonuçlanan Hendek Savaşı zaferi gibi olacağını söylediğini kaydediyor. Bu görüşmenin olduğu tarihte ufukta herhangi bir zafer belirtisi görmediğini belirten Süleymani, Hamaneyin bu değerlendirmesinin de takvadan kaynaklı bir ferasete dayandığını savunuyor. Süleymani ayrıca Hizbullaha destek konusunda Tahrandaki bütün yetkililerin görüş birliğinde olduğunu savunuyor ve bunun bütüncül olarak Kutsal Direniş yaklaşımına dayalı olduğunu belirtiyor. Kasım Süleymaninin değerlendirmeleri dikkatle takip edildiğinde, savaş sürecine bakışının mezhepçi bir yaklaşım taşıdığı görülür. Örneğin Süleymani, savaşın ilk günlerindeki gözlemlerini aktarırken, Lübnanda Şii köyleri bombalanırken hemen yakınındaki Hıristiyan ya da Sünni köylerinde insanların nargile içecek kadar rahat olduğunu belirtiyor. Süleymaninin Arap devletlerinin sürece ilişkin tavrı konusundaki yaklaşımı ise son derece eleştirel. Bir diğer konu da İranda geniş halk kesimlerinin sürece bakışı, ki Süleymani bu konuda neredeyse tek kelime dahi etmiyor. İranda geçim sıkıntısından şikayetçi kesimler arasında, devletin sınır ötesi operasyonlar için yaptığı masraftan rahatsızlık duyan, kayda değer bir kitlenin olduğu biliniyor. Süleymaninin hayatını verdiğini söylediği Kutsal Direniş, birçok İranlı açısından pek bir anlam taşımıyor. Bu sebeple, ondan bir siyasi kurtarıcı ya da lider çıkarma uğraşları nasıl sonuç verir, bilinmiyor. İsrailin bölgedeki saldırganlığının açık örneklerinden biri olan 2006 savaşının ardından bölgedeki fasit daire daha da karmaşık bir hal aldı. Bir yandan Hizbullahı çökertmek isteyen İsrail bunu başaramazken, diğer yandan İran bu savaş vesilesiyle bölgedeki güç ve prestijini artırdı. Fakat diğer yandan İran, birkaç sene sonra Suriyedeki savaşta da aktif taraflardan biri haline gelerek bölgede kendi imkân ve kapasitelerini zorlayan bir sürece girdi. İranın (Süleymaninin baş aktörlerinden olduğu) bu süreci ilanihaye sürdürmesi imkânsız. ABDnin doğrudan ya da dolaylı şekilde zeminini hazırladığı bu sürecin ardından İranı bölgeden çıkarmak istediği görülüyor; ama bunun kolay olmayacağı da aşikâr. Kasım Süleymaniyi dinlerken, anlattıklarının ülkesinde ancak sayısı azalmakta olan bir kitleye anlamlı geleceğini görmemek imkânsız. İranlılar ülkelerinin dış politikasının ve güvenlik yaklaşımının rasyonelleşmesini bekliyor. Süleymaninin hayatını verdiğini söylediği Kutsal Direniş birçok İranlı açısından pek bir anlam taşımıyor. Bu nedenle, ondan bir siyasi kurtarıcı ya da lider çıkarma uğraşları sonuç vermeyecektir. Belki de muhafazakârlar Süleymaniyi geçiş döneminde bir vitrin malzemesi olarak kullanıyorlar; süreç tamamlandığında ise Süleymani ve emsalleri eski bir paradigmanın muhafızları olarak anılır hale gelecekler.