Emevi Camisi: Suriye'deki Protestoların ve Siyasi Mücadelenin Merkezi

2011 yılında Ortadoğuyu sarsan Arap Baharı protestoları, kısa sürede Suriyeye de sıçradı. İlk olarak başkent Şamdaki tarihi Emevi Camisi, hükümet karşıtı protestoların merkezi haline geldi. Her cuma namazı sonrası, halk devrik rejime karşı sloganlar atıyor, Esad yönetimi ise protestocularla sert bir şekilde karşı karşıya geliyordu.Esad rejimi, Sünni ve Şii cemaatlerinin cami ziyaretlerini engelleyerek bu gerilimi kontrol altına almaya çalıştı. Ancak 2012 yılına gelindiğinde, silahlı çatışmaların patlak vermesiyle muhalif gruplar, Emevi Camisini sadece dini bir alan olarak değil, aynı zamanda Şamı ele geçirmenin ve hükümeti devirmelerinin sembolü olarak kabul etmeye başladı. Emevi Camisinde namaz kılacağız söylemi, bu mücadelenin temel motivasyonuna dönüştü. Uzmanlar, o dönemde MİT Müsteşarı İbrahim Kalının Emevi Camisinde yer almasının, küresel anlamda verilmek istenen bir mesaj olarak değerlendirildiğini belirtiyor. Bu tarihi camide kılınan cuma namazının önemi, hem sembolik hem de siyasi anlamlar taşıyordu. Peki, Emevi Camisi'nin tarihi ve dini açıdan taşıdığı bu büyük anlam nedir? Ortadoğu tarihine hakim bir uzman olan Prof. Dr. Cengiz Tomar, Şamın tarih boyunca farklı imparatorluklara ev sahipliği yapmış bir şehir olduğunu ve her dönemin kendi etnik, mezhebi ve dini çeşitliliği ile iz bıraktığını hatırlatıyor. Tomar, Emevi Camisinin bulunduğu alanın MÖ 9. yüzyılda pagan tapınağı olarak kullanıldığını, Roma döneminde ise Jüpiter Tapınağına dönüştürüldüğünü vurguluyor. Bu tapınaklar, fetih kültürünün bir parçası olarak, şehri ele geçirenlerin inançlarını simgeleyen yapılar haline geliyordu. Emevi Camisi de, cihat ve fetih kültürünün yoğun olarak yaşandığı bu topraklarda büyük bir öneme sahipti. Ancak Emevilerin ilk döneminde, artan Müslüman nüfus nedeniyle daha büyük bir camiye ihtiyaç oldu. Halife Velid bin Abdülmelik, 705te, Hıristiyanlarında rızası alınarak, (onlar için daha büyük 4 kilise inşa edilmiş o dönem) bu yapıyı kısmen yıkıp, genişleterek yerine yeni bir cami inşa etmeye başladı. Yapı, Bizans mimarisi ile de çok yakın çünkü inşasında Bizanstan getirilen ustalar da çalıştı. Bizanslı ustalar özellikle mozaik süsleme işinde tüm maharetlerini sergilediler. Emevi Ulu Camisi, İslam mimarisinin ilk büyük örneğidir. Kare şeklindedir. Bir örneği de Halep ve Diyarbakırdaki Ulu Camidir. Ulu Cami olması sebebiyle cemaat kültürünün yaşandığı, sahabelerin gelip, gittiği ve de çevresel olarak bir toplanma noktası, mescidinde talebelerin kaldığı kompleks bir merkezdir. Emevi Camisinin minaresine Hz. İsanın tekrar ineceği ve buradan bir dirilişe vesile olacağı rivayetleri olduğunu belirten Prof. Dr. Tomar, Hz. Yahyanın başının burada bulunduğu inancının da Bizans döneminden İslam dönemine taşındığını belirterek, ekliyor: Ayrıca iki minberi var. Hem Şafi hem de Hanefi mezheplerinin dini vecibelerini yerine getirdiği bir yer. Yine yaygın inanışa göre Kerbelada öldürülen Hz. Hüseyinin kafası önce camide sergilenmiş sonra da buraya gömülmüştür. Peki Suriye açısından caminin önemi nedir soruma ise yanıtı şu: İlk halifeliğin önemli bir sembolü de Ulu Camiden hutbe okunmasıdır. Ki buradan da okunmuştur. Dolayısı ile Mekke, Medine, Kudüs gibi İslam tarihi açısından bir kutsiyeti olduğunu söyleyemesekte, Suriyenin ve başkent Şamın hakimiyeti ve İslam tarihinde bir devlet olarak kabulü açısından bir simgedir. İlk medreseler, ilim halkaları Emevi mescitlerinde kurulmuştur ve İslamın tebliği açısından da önemlidir. Emevi Camisi Suriyede İslamın sembolüdür. Terör ve Güvenlik Uzmanı Coşkun Başbuğ, o camide namaz kılmanın sembolik bir anlam taşıdığını söylüyor: Osmanlı döneminde hac güzergahının en önemli istasyonu olan Şamın kalbindeki bu cami İslam alemi açısından da önemli bir yapı. Ancak Esad rejimi tarafından ibadet uzun süredir yasaktı. Dolayısıyla buradaki namaz, Şamın fethi- fetih derken silahya da işgal anlamında söylemiyorum- durumun normalleştiği, anlamına geliyor. Çünkü burası direniş ve özgürlüğün sembolü oldu. MİT Müsteşarı İbrahim Kalının Cuma namazına katılmasınınsa hem iç hem dış güçlere verilmiş bir mesaj olduğu yorumunu yapıyor Başbuğ: İçeride bir kısım; Batının ağzı ile karşı çıktı ve süreçte de Hani gidecektiniz, ne oldu? denildi. Şimdi de niye gittiniz deniyor. Batınınsa en büyük taktiği, tarih ile gençler arasındaki bağı koparmak. Halepin bombalanmasının altında da bu var. Zira bu sembolik yapılar İslam dünyasını birleştiren yapılar. Dolayısıyla Emevi Camisinde kılınan namaz, Oyun bozuldu mesajı taşıyor. Üsküdar Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümü öğretim üyesi, Prof. Dr. Deniz Ülke Kaynak, önce pagan tapınağı, sonra kiliseye dönüştürülen caminin fetih yani kılıç hakkının Müslümanlara ait olduğunu belirterek, Ama ile devam ediyor: Şiiler ve Sünnilerin beraber ibadet ettiği, Hıristiyanların kutsal emanetlerinin de olduğu bir cami. Yani farklı etnisite, mezhep ve dinleri de temsil eden bir ibadethane. Dolayısıyla burada kılınan namaz her ne kadar Sünni zaferi olarak görülse de aksine bunun siyasi sembol olarak, birleştirici bir unsur olduğunu düşünüyorum. Bakın bir başka camide değil ilk hutbe burada, Ulu Camide okundu. Ayrıca MİT Müsteşarı İbrahim Kalının da orada olması, Colani ile aynı arabaya binmesi Türk istihbaratının gücünü göstermek açısından verilen, önemli sembolik mesajlar. Kaynak: Hürriyet / Fulya Soybaş